Qua aantallen is het waarschijnlijk de drukste vliegroute ter wereld: de Straat van Gibraltar. Elk voor-en najaar vliegen miljoenen vogels van Afrika naar Europa en andersom. Vogelaars komen speciaal voor dit verschijnsel naar de Straat, om vervolgens urenlang met hun verrekijkers de lucht af te turen. Er worden zelfs speciale vogelreizen hier naartoe georganiseerd. Voor mij een reden om eens in deze vogelwereld te duiken en dus gingen we op pad met Nacho van Birding The Strait om alles over de vogeltrek uit te vinden.
Tekst: Helga van der Zon. Foto’s: Birding the Strait
De Straat van Gibraltar is een belangrijke plek voor de migratie. Hier liggen twee routes. De ene route is die tussen de twee grote continenten, Afrika en Europa. De vogels die afhankelijk zijn van thermiek willen een lange vlucht over water beperken en kiezen voor de Straat. De tweede route is die van de zeevogels die van west naar oost of andersom trekken en daarbij juist zoveel mogelijk over water willen vliegen. De Straat vormt de enige manier om de Middellandse Zee ‘in en uit’ te komen.
Iedere vogel eigen voorkeur
De grote voorjaarstrek is die van Afrika naar Europa en vindt plaats tussen half februari en mei. Maart is de beste maand voor de meeste roofvogels, behalve voor de vale gier, die vliegt liever in mei. Voor zangvogels is april de beste maand en zeevogels hebben een voorkeur voor de periode februari-april.
Tussen juli en november vliegen de vogels weer terug naar Afrika om daar te overwinteren. Soms kun je zwermen van meer dan 15.000 witte ooievaars zien, er zijn zelfs dagen dat er ruim 30.000 Zwarte Wouwen overvliegen. Dat moet een machtig gezicht zijn. Veel van de kleinere, voornamelijk zangvogeltjes steken over in de nacht. Die zijn dan te zien in de gebieden waar zij voor en na de oversteek rusten en eten. Hun aantal wordt geschat op 30 tot 35 miljoen per seizoen.
De beste plek
In de provincie Cádiz zijn veel verschillende plaatsen waar je naartoe kunt gaan om de vogels te zien. Dit varieert van het natuurpark Doñana, de moerassen van Barbate, de rijstvelden van La Janda, de bossen van de Alcornocales tot de vlaktes van Libar in Grazalema. Er is een enorme verscheidenheid aan habitats waar vogels eten, rusten en broeden.
Elke vogelsoort heeft een eigen voorkeur: rotswanden, kreupelhout, grasland, rivieren, stranden…. Wij kiezen voor het gebied rond Tarifa, daar zijn een paar goede spotplaatsen.
Wanneer de oversteek vanuit Afrika veel inspanning kost, vliegen de vogels laag wanneer ze de kust bereiken bij Punta Carnero. Op zo’n plek kan het behoorlijk druk zijn met vogelaars, sommigen voorzien van enorme cameralenzen, wachtend op het ideale fotomoment. Het leuke voor de beginnende vogelaar is dat ervaren mensen graag hun kennis delen en bijna in de rij staan om de onwetende bezoeker van kennis te voorzien.
Relaxed vliegen in het najaar
Voor leken op het gebied van vogel spotten is de najaarstrek eigenlijk meer geschikt dan die in het voorjaar. Omdat de vogels dan het broeden achter de rug hebben en de jongen hun eigen voedsel moeten vinden, zijn de vogels wat meer relaxed. Wanneer de wind te hard is of het weer te slecht, wachten ze met de oversteek. Ze verblijven dan in de weidegebieden op de heuvels rond Tarifa en in de Sierra de Grazalema. Ook zijn de rijstvelden van La Janda dan populair, voor de mens makkelijk te bereiken via twee exits vanaf de weg van Tarifa naar Vejer.
Gieren en roofvogels vinden er voldoende kikkers, ratten en konijnen. Hier kunnen ze rusten en is er voldoende te eten. De wadevogels blijven bij het strand en de riviermondingen. De beste maanden om ze allemaal te zien zijn september en oktober en de vogels vliegen met veel meer soorten per dag. Soms kun je wel twintig verschillende soorten spotten.
Winderige glijbaan
De vogels die naar Europa vliegen komen uit verschillende landen in Afrika. Spanje is soms de eindbestemming, maar veel soorten vliegen nog een stukje noordelijker. De geografische ligging van de Straat veroorzaakt een trechtereffect op de twee dominante winden, de oostenwind (Levante) en de westenwind (Poniente). Vogels maken gebruik van de wind zodat ze hun duizenden kilometerlange reis zo makkelijk mogelijk kunnen maken.
Aan de overzijde van de zee liggen de bergen van Marokko, met de Jbel Musa als hoge top (842m). De zwevende vogels die vanaf daar naar Spanje vliegen zoeken de thermiek om steeds hoger te komen en dan over zee naar beneden te glijden. Dit is de zogenaamde “tobogan”, de glijbaan.
Zoals de wind waait
De grotere zwevende vogels, sommigen met een enorme spanwijdte, hebben thermische opwaartse luchtstromen nodig. Die zijn vaak meer midden op de dag, wanneer de zon de lucht opwarmt, optimaal. Tussen 11 en 15 uur spreiden deze vogels dan ook hun vleugels. De zeevogels vertrekken in grote groepen tussen 9 en 13 uur, wanneer het nog wat koeler is. Kleinere vogels migreren ’s nachts en gebruiken de ondergaande zon om hun richting te bepalen. Ze komen op dat tijdstip geen roofvogels tegen en omdat de thermiek stabieler is, kost vliegen minder moeite. Bovendien is de kans op uitdroging een stuk lager omdat de zon niet meer aan de hemel staat te branden.
De wind is bij vertrek naar Afrika overigens minder belangrijk, alle soorten vertrekken dan immers vanaf een relatief klein gebied. Bij oostenwind wordt overigens niet gevlogen. Dan is de kans te groot dat de vogels boven de Atlantische Oceaan uitkomen. Zeker de kleine vogeltjes volgen bij hun oversteek in het najaar zoveel mogelijk de kust.
Spectaculaire vluchten
Uiteraard zijn enorme groepen van duizenden vogels spectaculair om te zien. Er zijn volgens Nacho echter een paar heel speciale soorten en routes. Van midden tot eind maart vliegen grote groepen Atlantische papegaaiduikers vanuit de Balearen waar ze overwinteren, terug naar hun noordelijke broedgebieden in Schotland, IJsland, Scandinavië. Maar omdat ze boven de zee vliegen, zijn ze alleen te zien vanuit een boot tijdens de boottochten die speciaal hiervoor georganiseerd worden.
Makkelijker te volgen is de Europese Wespendief, een soort havik, die altijd in de eerste week van mei in enorme groepen in Europa arriveert. Laat in oktober/vroeg in november zijn de vale gieren en de zeldzame Afrikaanse Rüppell’s gier, prachtig om te zien.
Gevaren
Van de droogte, zoals bijvoorbeeld in Doñana hebben de vogels blijkbaar minder last. Ze verzamelen zich eenvoudigweg in de gebieden waar meer water is en zoeken naar plekken met voldoende voedsel.
Op mijn vraag of de vele windmolens, die hier op heel veel plaatsen staan, geen belemmering vormen, antwoordt Nacho dat een speciale dienst ervoor zorgt dat de windmolens op bepaalde tijden, wanneer veel vogels worden verwacht, worden stopgezet.
Tenslotte
Wij zagen nog niet de extreem grote groepen, maar gaan later dit najaar zeker een nieuwe poging doen. Voor wie het interessant lijkt, raad ik een begeleide tour van Birding The Strait van harte aan. Waar vind je nog een gids die vertelt dat hij kippenvel krijgt als hij de vogels in het voorjaar weer ziet terugkeren naar ‘huis’. Dus vraag dan even om Nacho!
Verrekijker kiezen
Zonder verrekijker heeft het weinig zin de vogeltrek te bekijken. Wanneer je van plan zelf een verrekijker aan te schaffen, kun je op de website van vogelbescherming.nl kijken voor uitgebreide informatie. Het meest geschikt voor vogel spotten is een 8×40 (42), of 10×40. Het eerste getal geeft de vergrotingsfactor aan, het tweede de objectiefdiameter. Als de diameter van de lenzen aan de voorkant, groter is, komt er meer licht naar binnen en heb je een helderder beeld. Een 8x kijker is makkelijker ‘stil’ te houden en heeft een breder gezichtsveld, dat maakt het zoeken van het onderwerp iets makkelijker. Daarentegen geeft de 10x kijker iets meer details weer omdat het onderwerp dichterbij wordt gehaald.
Tijd voor een wandeling?
Wanneer je voor de vogels vroeg op pad bent gegaan, is er wellicht in de middag nog tijd voor één van de prachtige (circulaire) wandelingen die hier te maken zijn. De wandeling langs het strand en terug door de duinen van Bolonia, zoals deze werd beschreven in ESpecial Life juni/juli 2023. Of de wandeling op de Lomo de San Bartolomé (Wikiloc 131391483) waarvan een beschrijving is te vinden op
www.casasojen.com/wandelen-over-het-mooiste-strand-van-andalusie
LEZERSAANBIEDING
Birding The Strait biedt ESpecial Life lezers een 10% korting op een prive dagtrip of halve dagtrip. Deze kun je individueel of met je eigen groep tot 7 personen reserveren. Het aanbod is geldig tot eind 2024. Voor informatie of reserveren kun je een email sturen aan info@birdingthestrait onder vermelding van “vogelobservatie”.
BIRDING DAY TRIPS: excursions from Tarifa and the Strait of Gibraltar
