Toegegeven, Noordeuropeanen zijn waarschijnlijk niet de meest gepassioneerde mensen op dit continent. We voelen ons misschien zelfs wat ongemakkelijk als we zien met welk schijnbaar gemak Spanjaarden hun emotie uiten. Flamenco -zowel de muziek als de dans en zang- is traditioneel dé manier om vreugde en diep verdriet te uiten. En zoals kan gebeuren met muziek, de klanken kunnen je diep in je ziel raken. Wat is het dat flamenco voor mensen zo bijzonder maakt? De Peña de Juan Breva is de oudste peña ter wereld, al bijna 70 jaar komen liefhebbers bij elkaar om samen muziek te maken en tradities in ere te houden, een goede plek om wat meer te weten te komen.
In een zijstraatje van de Calle Beatas in Málaga staat het Museo de Arte Flamenco, de thuisbasis van de Peña de Juan Breva. Een peña is een groep mensen die samen een liefde voor iets delen, in dit geval de liefde voor flamenco. Juan Breva werd in 1844 geboren in Vélez-Málaga en groeide uit tot de meest bekende flamenco-artiest van de provincie. Toen de Peña in 1958 werd opgericht koos men zijn naam als eerbetoon aan zijn talenten.
Luis Luque del Rio is de voorzitter van de Peña, met trots vertelt hij over de unieke verzameling foto’s, posters, muziekinstrumenten en oude langspeelplaten die hier tentoongesteld staan. “We hebben hier zelfs nog platen die gemaakt zijn van het uiterst breekbare schellak, de voorlopers van vinyl.”
Lekker kneuterig
In een stad waar musea allemaal groots en modern zijn ingericht, is het museum van de peña een heerlijke uitzondering.
Je komt binnen in een ruimte die als bar gebruikt wordt met eenvoudige tafels en stoelen. Aan de muren hangen foto’s in allerlei verschillende lijsten die zonder enige logica lijken te zijn opgehangen. Net als bij flamenco gaat het hier om de essentie, franje is overbodig. Op de foto’s staan alledaagse taferelen die een goed beeld geven van het leven in de afgelopen eeuwen.
“Het leven was zwaar, er moest hard gewerkt worden om het hoofd boven water te houden” vertelt Luis. “Flamenco was, en is nog steeds, een manier om emoties te uiten en met elkaar te delen, zowel vreugde als diepe pijn. Als families en buren bij elkaar kwamen kon er ineens iemand beginnen te neuriën, anderen haakten aan door met het ritme van hun klappende handen en zo ontstond een lied over welk onderwerp dan ook. Flamenco kan alleen zang zijn, zodra er gitaar en dans bijkomt is de zanger iets van zijn ‘artistieke vrijheid’ kwijt, de danser moet een ritme kunnen volgen. Niet alle grote zangers uit de geschiedenis konden dit.”
In de ziel geraakt
Dergelijke spontane bijeenkomsten komen niet heel vaak meer voor, simpelweg omdat mensen hun vrije tijd tegenwoordig anders besteden. De peña organiseert wekelijks avonden met lezingen en optredens en dan ontstaat er regelmatig een ouderwetse ‘juerga’. “Onze peña heeft als doel flamenco als onderdeel van onze cultuur en tradities te bewaren door kennis uit het verleden niet verloren te laten gaan. Wij voelen ons diep verbonden met dit onderdeel van onze cultuur” aldus Luque. Als hij vertelt over wat een ‘juerga’ met hem doet beginnen zijn ogen te schitteren. “Een melodie die langzaam opgebouwd wordt, je voelt het ontstaan en je voelt hoe iedereen die aanwezig is deel uitmaakt van deze ervaring en er op eigen wijze iets aan bijdraagt. Eigenlijk zijn er geen woorden voor, het is een mystieke ervaring.”
Jong geleerd, oud gedaan
De meeste leden van de peña zijn ouderen. Luis (54) is inmiddels een jaar voorzitter en is vast van plan een jonger publiek te bereiken. “We werken samen met de Universidad de Màlaga en de diverse conservatoria in de stad. Flamenco is uit diverse muziekstromingen ontstaan en maakt nu zelf weer deel uit van diverse genres. Het is belangrijk dat musici kennis hebben van alle soorten ritmes en variaties die flamenco biedt.”
In de vele verhalen die er zijn over flamenco overheerst het beeld dat de zigeuners deze muzieksoort op hun vlucht uit India mee naar Europa hebben genomen.
Volgens Luis is niets minder waar en hij kan zijn theorie goed onderbouwen. “Als het daadwerkelijk de zigeuners zouden zijn geweest dan zouden we langs de hele weg die ze hebben afgelegd invloeden van hun muziek moeten vinden. Dat is niet het geval, de werkelijkheid is wat ingewikkelder. In de negentiende eeuw overheerste in Europa in de muziek de romantische stijl zoals die in Frankrijk en Italië ten gehore werd gebracht. Daarnaast had iedere regio al een eigen stijl van muziek die tijdens het werk op het land of feesten werd gemaakt. In de regio Málaga waren dat de ‘verdiales’, je zou kunnen zeggen dat het arbeidersmuziek was.
De Spaanse soldaten die in de zestiende en zeventiende eeuw tegen wat toen de Zeventien Provinciën waren vochten werden in de volksmond ‘flamenco’s’ genoemd. Toen zij terugkwamen moesten ze weer een plek in de samenleving vinden. Zij behoorden tot de onderlaag van de samenleving en hun liederen waren rauw en hard. Uiteindelijk zijn al deze muziekstijlen in elkaar overgevloeid onder de noemer flamenco. In de beginfase was het muziek voor de arbeidersklasse, later werd het onder de rijke kooplui en adel hip om flamenco-artiesten op hun feestjes te laten optreden” vertelt Luis. “Binnen de flamenco zijn er tientallen ritmes en melodieën die de basis vormen voor nieuwe variaties. Een bekend voorbeeld daarvan is bijvoorbeeld de band Chambao uit Málaga die het genre Flamenco Chill op de kaart heeft gezet” sluit Luis af.
Tablaos nep?
Op diverse plekken langs de kust worden al jarenlang flamenco-shows georganiseerd en Málaga stad is inmiddels ook een aantal ‘tablaos’ rijker. De optredens daar zijn in eerste instantie bedoeld voor toeristen. Dat betekent dat de keuzes voor de muziek en dans zijn gemaakt om bij een groot publiek in smaak te vallen. De artiesten zijn over het algemeen professionals maar hun optreden is niet te vergelijken met de emotie die ontstaat tijdens een ‘juerga’. Voor mensen die diep geraakt worden door deze vorm van muziek is een bezoek aan de lokale peña een aanrader, in de meeste dorpen en steden bestaan dergelijke groepen van liefhebbers van flamenco.
Het museum is open van maandag t/m zaterdag tussen 10 en 14hs. De bijeenkomsten van de Peña zijn open voor iedereen. Informatie daarover op Facebook, Instagram en X.
www.peñajuanbreva.eu
