De Middellandse Zee, voor velen een prima bestemming voor een lekkere vakantie in één van de omliggende landen. Als je op het strand zit met een bordje Gambas Pil Pil en uitkijkt over de kalme golven, lijkt alles zo rustig… maar is dat wel zo? Er worden tegenwoordig geen bloedige zeeslagen meer gevoerd, maar politieke spelletjes en kleine pesterijtjes in de grensgebieden komen regelmatig voor. Wat gebeurt er eigenlijk allemaal in, onder, op en langs de zee
in Zuid-Spanje?
Tekst & foto’s: Jochem Kooloos
Het gebied waar de Atlantische Oceaan overgaat in de Middellandse Zee is de Straat van Gibraltar. Ruim een derde van de wereldwijde olie- en gashandel gaat hierlangs. De zeestraat is superbelangrijk voor scheepvaart vanuit Azië, Afrika en het Midden-Oosten naar Europese en Amerikaanse havens. Jaarlijks passeren hier meer dan 100.000 schepen – inclusief 80% van het gas en de goederen die de EU nodig heeft. De Straat van Gibraltar is een echte hoofdrolspeler in de globalisering en de állerbelangrijkste maritieme route voor Europa.
Het is mijn zee!
Gibraltar, een onderwerp dat je zowel in Spanje als in Groot-Brittannië maar beter niet ter sprake kunt brengen, tenzij je zin hebt in een stevige discussie. Niet alleen het kleine stukje land, ook de zee eromheen zijn met enige regelmaat de reden van diplomatieke relletjes tussen beide landen.
Van de laatste Neanderthalers tot de eerste Moren in Spanje, de christelijke heroveraars, en de beruchte Britten … zo’n beetje iedereen wilde het rotsblok hebben. In 1704, tijdens de Spaanse Successieoorlog, werden de Britten door Nederland geholpen om Gibraltar te veroveren. Toen de koningshuizen van Spanje en het Verenigd Koninkrijk een vredesverdrag tekenden in Utrecht en Gibraltar formeel werd overgedragen, begon de échte ellende pas. Sindsdien is Gibraltar een Brits overzees gebied en een belangrijke marinebasis. En dát zit de Spanjaarden al eeuwen dwars.
Kwestie van interpretatie
Als je goed naar de afspraken kijkt, kun je het twee kanten op uitleggen. Spanje zegt dat ze in het Vredesverdrag van Utrecht alleen de rots en het fort hebben weggegeven – niet de wateren. Groot-Brittannië claimt een deel van de zee op basis van modern internationaal zeerecht. Het is dus een ‘welles-nietes’, en niemand wil toegeven.
In 2020 klaagde de Gibraltarese politicus Joseph Garcia over grensoverschrijdingen door Spaanse schepen. Een voorbeeld van zo’n moment is toen in 2013 de Guardia Civil schoten loste op een jetski-toerist in de haven van Gibraltar. Maar de echte escalatie begon toen Gibraltar betonnen blokken in zee plaatste, officieel bedoeld als kunstmatig rif. Spaanse vissers zagen de blokken, met hun scherpe metalen punten, als een regelrechte oorlogsverklaring tegen hun visnetten.
Protesten barstten los en online verschenen beelden van Guardia Civil-duikers die onderwater de Spaanse vlag aan de blokken vastbonden. De timing was opvallend: Spanje werd op dat moment opgeschrikt door het Bárcenas-schandaal, waarbij de regeringspartij van premier Rajoy verwikkeld was in een smeergeldaffaire. Zijn harde opstelling tegen Gibraltar werd door velen dan ook gezien als een afleidingsmanoeuvre.
Schatzoeken
Voor zover het bekend is, liggen er tussen Algeciras en Gibraltar meer dan 400 scheepswrakken. De vraag blijft wie de eigenaar is van deze onderzeese schatten $500 miljoen aan gouden en zilveren munten, na een jarenlang juridisch gevecht werd Spanje de rechtmatige eigenaar. Er was genoeg bewijs dat het ging om La Mercedes, en niet het Britse schip HMS Sussex waar Odyssey naar op zoek was. Gibraltar was de uitvalsbasis van het project en dat leidde ook weer tot spanningen.
Spanje in Afrika
Maar ook aan de overkant van de Middellandse Zee heeft Spanje te maken met ongemakkelijke situaties langs de grenzen van de Spaanse enclaves met Marokko. Ceuta en Melilla zijn de grootste enclaves, maar na de Marokkaanse onafhankelijkheid in 1956 zijn er in totaal zeven Spaanse gebieden overgebleven op het Afrikaanse continent.
Melilla heeft rijke visgronden maar officieel geen zeegrenzen. Dit leidt tot verhitte discussies over wie er waar mag vissen. Ceuta is regelmatig het toneel van grootschalige pogingen om de grens vanuit Marokko over te steken, soms heel toevallig op momenten dat er sprake is van vastgelopen onderhandelingen tussen beide landen.
In 2002 veranderde zo een onbewoond eilandje voor de kust van Marokko in een internationale tijdbom. Marokkaanse soldaten zetten er voet aan wal, tot grote ergernis van Spanje, dat het eilandje als hun eigendom beschouwde. Spanje reageerde met een indrukwekkend machtsvertoon. Helikopters zoemden dreigend boven het eiland en marineschepen verschenen aan de horizon. Zonder een schot te lossen heroverde Spanje het eilandje, maar de politieke spanning bleef nazinderen. Het conflict om Perejil (of Peterselie-eiland) toonde de explosieve dynamiek tussen Spanje en Marokko. Een ogenschijnlijk onbelangrijk stukje land veranderde in een internationale crisis, waar de wereld met ingehouden adem naar keek.
Pakketjes via de boot
Vanuit Tarifa kun je de kust van Marokko bijna aanraken, de afstand is maar veertien kilometer, een klein stukje met de boot. Het is dan ook een populaire route voor mensensmokkelaars. Dat de gammele bootjes onderweg zinken of dat het gevaarlijk is om tussen grote zeeschepen te varen maakt de smokkelaars niet zo heel veel uit.
Wat ze wel vervelend vinden is dat er inmiddels heel veel politie op het water aanwezig is.
Om de pakkans te verkleinen wordt tegenwoordig vaak voor een andere route gekozen, naar andere delen van de Zuid Spaanse kust of de Canarische Eilanden.
Hoewel drugssmokkelaars ook steeds vaker kiezen voor een ietwat langere maar veiliger route om de politie te vermijden hebben zij één voordeel: geld. Met high-tech speedboten die de Spaanse autoriteiten het nakijken geven, weten ze hun kostbare lading nog steeds aan de kust van de Costa del Sol aan land te brengen.
Begin 2024 kwamen nog twee agenten van de Guardia Civil om het leven bij een tragisch incident in Barbate, toen een grote smokkelboot over de politieboot heen walste. Maar Spanje geeft zich niet zomaar gewonnen. Met constante patrouilles, geavanceerde bewakingssystemen (zoals SIVE) en een speciaal controlecentrum in Cartagena houden ze de wateren nauwlettend in de gaten. De criminelen blijven hen wel altijd een stap voor. Ze bouwen zelfs onderzeeërs; onzichtbare duikboten die ongemerkt tot wel 200 kilo drugs kunnen vervoeren. Eenmaal gevuld met cocaïne levert zo’n onderwateravontuur al snel een straatwaarde van bijna €4 miljoen op!
Nog meer gedonder
Spanje, Groot-Brittannië en Marokko kunnen al genoeg redenen vinden voor onenigheid. Maar er spelen nog meer belangen. Ook Algerije, Rusland, de Verenigde Staten en China hebben belangen in de regio. Hun belangen liggen vooral op het gebied van olie, gas en invloed. Misschien niet bij het grote publiek bekend, maar Algerije is één van de grootste gasleveranciers van Europa. Toen Rusland als leverancier werd geboycot, was het dus van belang om Algerije te vriend te houden.
Algerije heeft echter ook al jaren een aantal lopende conflicten met omliggende landen. Na het Spaanse vertrek in 1975 claimde Marokko de Westelijke Sahara, maar de Sahrawi-bevolking, gesteund door Algerije, strijdt via het Polisario Front voor onafhankelijkheid. Algerije verbrak op 8 juni 2022 het vriendschapsverdrag met Spanje vanwege nieuwe Spaanse steun aan Marokko in het conflict.
Onder President Trump erkenden ook de Amerikanen Marokko ‘s controle over de Westelijke Sahara, maar wel in ruil voor Marokkaanse erkenning van Israël. En waar Amerika zich met zaken bemoeit kun je vrijwel altijd met zekerheid zeggen dat de Russen ook een rol spelen. Algerije vond tijdens zijn strijd voor onafhankelijkheid tegen Frankrijk een sterke bondgenoot, en wapenleverancier, in de Sovjet-Unie.
Ondertussen zijn ook de Chinezen op het toneel verschenen, zij willen de grootste speler in de goederenhaven van Tanger worden en zouden volgens Gibraltarese media de oorlogsschepen en onderzeeërs in de haven van Gibraltar bespioneren.
Houdt het ooit op?
De zeeën rond Zuid-Spanje zijn een geopolitieke hotspot, waar smeulende ruzies en nieuwe spanningen elkaar kruisen. Van territoriumstrijd en verborgen schatten tot smokkel en migratie: deze regio is een wereld in het klein. Met grote spelers die vechten om invloed en lokale rivalen die botsen, blijft de toekomst van deze smalle doorgang onzeker en vol spanning.
