Aan de Spaanse Costa’s zijn we wel wat gewend als het gaat om grote aantallen toeristen. Sommige gemeenten hebben hun bestaansrecht zelfs te danken aan het toerisme. Je weet dus eigenlijk waar je aan begint als je hier komt wonen. En als je even niet meer tegen de mensenmassa’s kunt, ga je zelf op reis of blijf je lekker thuis bij de airco. Maar de kusten beginnen nu ook in hun voegen te kraken. Het zijn niet meer alleen de grote steden als Barcelona, Málaga en Valencia waar bewoners genoeg hebben van de hordes toeristen. Is de toerist in Spanje inmiddels niet meer welkom?
Tekst: Maria Kupers. Foto’s: Maria Kupers, Stock, Microsoft Designer
Sinds de jaren zestig heeft Spanje er alles aan gedaan om grote hoeveelheden toeristen te trekken. Het is een prachtig land, de zon schijnt er bijna altijd, de mensen zijn aardig en de stranden zijn fantastisch. Een goed verkoopbaar product dus. Hele dorpen en steden werden uitgebreid om de miljoenen toeristen onder te kunnen brengen en tot ongeveer tien jaar geleden was er sprake van een soort evenwicht in de maatschappij.
Leve het internet?
De problemen van het toerisme wereldwijd, lijken te beginnen toen de ‘deel-economie’ in de mode kwam. Platformen op internet waar particulieren makkelijk hun diensten of producten konden aanbieden. Spanjaarden met een tweede huis, vaak aan de kust, waren tot dat moment afhankelijk van de plaatselijke makelaar of een bordje aan hun balkon om huurders voor het volgende jaar te trekken. En juist omdat het nu ineens zoveel makkelijker werd om waar dan ook een vakantiehuis te vinden, groeide de vraag. En waar vraag is, moet natuurlijk aanbod komen. Ondernemers zagen hun kans schoon en een lang verhaal kort: de meeste van deze internetplatforms zijn ondertussen beursgenoteerde bedrijven.
Weg met de buurtsuper
De eerste problemen ontstonden jaren geleden in Madrid en Barcelona waar grote, vaak buitenlandse, investeringsmaatschappijen enorme aantallen appartementen opkochten. Vaak in bestaande flatgebouwen en soms zelfs hele panden. De overlast van rolkoffertjes, feestjes en mensen die op elk uur van de dag door de gang liepen, maakte het leven van de bewoners er niet leuker op. Bovendien pasten barretjes en winkels in de buurt hun aanbod én de prijzen aan om de toeristen te lokken. Het gevolg was dat bewoners zich niet meer thuis voelden in hun eigen wijk en van lieverlee vertrokken.
Logisch dus dat er een moment komt dat de boel ontploft. In eerste instantie is er gemor. Dan worden de ludieke acties gevoerd. En dan komen de leuzen ‘tourists go home’ op de muren en worden er dingen naar toeristen gegooid. Toerisme is in de afgelopen jaren een probleem geworden, waar nog geen enkele stad ter wereld een afdoende oplossing voor heeft gevonden.
Voor het gemak even vergeten: toeristen maken ook gebruik van wegen, water, parkeerplaatsen en gezondheidsvoorzieningen
Wat is de prijs?
Toch kun je niet zomaar de toerist de schuld geven. In principe is dat iemand die gewoon even op vakantie wil en niemand kwaad wil berokkenen. Ligt de schuld dan bij ‘het kapitalisme’? In zekere zin wel. Alles draait namelijk om het geld, bij voorkeur het snelle geld. Kijken naar de kosten die niet voelbaar uit eigen zak betaald hoeven te worden, is niet echt gangbaar bij bedrijven en aandeelhouders. Ook politici kijken over het algemeen niet verder dan datgene dat hen stemmen oplevert. Het feit dat er meer geïnvesteerd moet worden in bijvoorbeeld wegen, watervoorziening, veiligheid en gezondheidszorg naarmate het aantal mensen op een bestemming toeneemt, wordt voor het gemak vergeten.
Het is wat moeilijker om een prijskaartje te hangen aan de aantasting van sociale samenhang, het milieu en het algehele welzijn van de mensen in een bepaald gebied. De rekening van dit al wordt nu echter wel duidelijk: files, onbetaalbare huizen, restricties op het watergebruik en een algeheel gevoel van onbehagen omdat bewoners het idee hebben dat hun woonomgeving is overgenomen door toeristen.
Zo makkelijk
Reizen is de afgelopen jaren steeds makkelijker en goedkoper geworden. Bestemmingen als Málaga en Valencia hebben gemiddeld vijftien vluchten per dag naar België en Nederland en die zitten bijna allemaal vol. Even met de hogesnelheidstrein vanuit Madrid naar één van de kustplaatsen duurt gemiddeld 2,5 uur en er is altijd wel een aanbieding, zodat je voor onder de vijftig euro retour het Spaanse landschap aan je voorbij kunt zien trekken.
Waar het vroeger nog gebruikelijk was om één keer per jaar een paar weken op vakantie te gaan, is het nu normaal om vaker even een paar dagen weg te gaan. Kortom, meer toeristen het hele jaar door. Op zich goed voor de economische stabiliteit op een bestemming, maar het betekent ook dat er het hele jaar door belangstelling is voor een overnachtingsadres. En dat betekent weer dat het interessant is om te investeren in een appartement voor de vakantieverhuur. Kortom, het is niet makkelijk om een einde te maken aan de problemen op de huizenmarkt die door toerisme worden veroorzaakt.
Kwaliteit voorop
De eerste controle op vakantiehuizen werd al ruim twintig jaar geleden ingevoerd door de deelstaten zelf. Niet alleen omdat hoteleigenaren klaagden over het illegale aanbod maar ook om een minimum aan kwaliteit aan toeristen te kunnen bieden. Er was een lijstje voorwaarden om de kwaliteit en veiligheid te waarborgen en er werd gecontroleerd op het betalen van belastingen en verzekeringen. Huiseigenaren moesten de woning die ze voor vakanties wilden verhuren inschrijven bij de regionale overheid en dat nummer moest zichtbaar zijn op al hun communicatiemiddelen. Nu het toerisme uit de hand lijkt te lopen en een behoorlijke impact heeft op de woningmarkt, is het tijd voor nieuwe maatregelen.
In principe mag elke gemeente zelf bepalen wat de normen zijn voor het toekennen van een vergunning voor een vakantieverblijf. Tenzij ze daarmee tegen de wetten van de deelstaat of de centrale regering ingaan. Op dit moment wordt er op alle drie niveaus hard gewerkt om paal en perk te stellen aan het aantal vakantiewoningen.
In de regio Valencia worden vergunningen niet meer voor langer dan vijf jaar afgegeven. In de stad Málaga worden in vierentwintig wijken vanaf dit jaar helemaal geen vergunningen meer afgegeven. Het College van burgemeester en wethouders van Madrid wil een verordening aannemen om in het centrum geen nieuwe toeristische appartementen meer toe te staan, behalve als het hele pand die bestemming heeft.
Geregeld in Europa
Volgens het nationaal bureau voor de statistiek zijn er in Spanje 352.000 geregistreerde vakantiewoningen. Andalusië, Valencia, Cataluña en Madrid staan bovenaan de lijst met de meeste toeristische appartementen (gebaseerd op de gegevens van de deelstaten zelf). De centrale regering heeft vaart gezet achter het opzetten van een nationaal register dat vervolgens gebruikt wordt voor het Europese register dat in mei 2026 helemaal klaar moet zijn. De diverse internetplatforms moeten zelf controleren of het nummer inderdaad is ingeschreven en een vluchtige check doen of de foto’s en beschrijving overeenkomen met de werkelijkheid. Het plan is dat de Spaanse overheid voor het afgeven van een nummer checkt of er aan de regionale en gemeentelijke eisen wordt voldaan. Vervolgens is de aanvrager verplicht om na een jaar aan te tonen dat de accommodatie inderdaad voor korte verblijven is verhuurd, pas dan wordt het nummer weer voor een jaar verlengd.
Is het echt zo dramatisch?
Problemen op de huizenmarkt, overvolle wegen, discutabele arbeidscontracten en verlies aan sociale samenhang: kun je deze problemen allemaal zomaar toeschrijven aan toegenomen aantallen toeristen? Kun je überhaupt iemand de schuld geven?
Toerisme zorgt ook voor bijvoorbeeld werkgelegenheid, meer (culturele) voorzieningen en herstel van monumenten. In alle gebieden waar gemord wordt over grote hoeveelheden toeristen, is de onderliggende klacht eigenlijk dat de zaken niet goed geregeld zijn, dat er een gebrek aan visie is. Door massaal de straat op te gaan hebben burgers het onderwerp eindelijk serieus op de agenda van politici weten te zetten.
Recht op vakantie?
De media maakt nog wel melding van de groeicijfers die elk seizoen weer juichend door politici worden gepresenteerd, maar er komen steeds meer artikelen en reportages over de groeiende ontevredenheid van de bewoners in de diverse toeristische gebieden. Daarin is men kritisch over het ontbreken van weloverwogen beleid, maar ook over de toeristen zelf.
Juan Ignacio Pulido is hoogleraar Duurzaam Toerisme aan de Universidad de Jaén. Hij is een veelgevraagd spreker op internationale congressen en heeft tientallen publicaties op zijn naam staan. Juan Ignacio pleit al jaren voor beleidswijzigingen, maar hij is ook van mening dat de toerist zelf beter na moet denken over de impact van zijn of haar vakantie.
“Laat ik beginnen te zeggen dat er een misvatting heerst. Mensen denken dat ze recht hebben om op vakantie te gaan. En dat is feitelijk niet zo, volgens de wet heb je recht op vrije tijd en betaalde vakantiedagen. Wat je met die dagen doet moet je zelf weten, lekker thuisblijven is ook een optie”, legt Juan Ignacio uit. Volgens hem ligt het probleem sowieso bij de uitdrukking ‘recht hebben op’. “Het is de laatste jaren echt een maatschappelijk probleem aan het worden, mensen die vinden dat ze ergens recht op hebben. Omdat ze ervoor betalen, omdat ze zijn wie ze zijn, omdat ze iets leuks of lekkers verdiend hebben… dat het andere mensen of zelfs hele gemeenschappen stoort, dat maakt niet uit.”
De schuld van de sociale media?
Op Instagram en Facebook zie je foto’s van de meest mooie plekken ter wereld. Zo mooi dat iedereen er wel graag naartoe wil. Nadat een influencer een foto van een strandje in Mallorca postte, stonden er een jaar later letterlijk rijen voor de toegang tot de baai. Er kon pas weer iemand het strand op als er iemand af ging.
De hoogleraar Toerisme denkt er het zijne van: “Je kunt je afvragen in hoeverre je écht van je omgeving geniet als je voortdurend foto’s aan het maken bent. Het zou bij reizen moeten gaan om daadwerkelijke aandacht voor de plek waar je bent. Niet als een mak schaap naar die plek van een mooie foto van een waterval in de bergen gaan, zonder zelfs maar te weten in welk deel van Spanje je dan bent.”
Zoveel meer te bieden
Sandra Grana van SIE (Spain is Excellence), is het met Juan Ignacio eens dat mensen meer aandacht voor hun omgeving zouden moeten hebben. “Spanje heeft zo ontzettend veel te bieden op het gebied van cultuur, geschiedenis, gastronomie en natuur. Neem de tijd voor je vakantie, ontdek het land, praat met de mensen” vertelt ze gepassioneerd. Spain is Excellence is een vereniging van ondernemers en overheidsinstellingen in heel Spanje die samenwerken op het gebied van kwaliteit in het toerisme. Gericht op toeristen die de cultuur van een bestemming waarderen en op zoek zijn naar authentieke ervaringen. “Spanje heeft nog veel onbekende juweeltjes in het binnenland. Er zijn toeristen die juist dát zoeken, het avontuur, de authentieke belevenis.”
Door andere, exclusieve, soorten toerisme in verschillende gebieden in Spanje te ontwikkelen kan de lokale en regionale economie op duurzame wijze groeien. Als voorbeeld noemt Grana de Camino de Santiago. “Het promoten van die pelgrimsroutes was een briljant idee. Dorpjes die op instorten stonden kregen een impuls want er waren ineens slaapplaatsen, eetgelegenheden, winkels en andere soorten dienstverlening nodig. De hele regio is voorgoed veranderd en het toerisme biedt mensen daar een toekomstperspectief.”
Komt het nog goed?
Volgens Sandra Grana is het nooit te laat om het toeristisch model om te gooien. “De video van toeristen die met waterpistolen belaagd worden, is overal ter wereld bekeken. Er is een ‘turismofobia’ ontstaan die eigenlijk helemaal niet bij Spanje hoort. We zijn altijd een gastvrij land geweest. Gelukkig zien zowel ondernemers als politici dat er weloverwogen oplossingen moeten komen en daar wordt nu ook aan gewerkt.”
Kun je zelf iets bijdragen aan het omgooien van het toeristisch model? Jazeker!
Uiteindelijk is het een zaak van vraag en aanbod en kun je als consument de markt in een andere richting ‘dwingen’. Er zijn eigenlijk maar twee vragen die je jezelf hoeft te stellen:
1. Waar gaan de inkomsten naartoe?
2. Hoe milieuvervuilend is het?
We gingen voor deze editie op stap naar Málaga, Alicante en Toledo en kozen bewust voor lokaal en milieuvriendelijk. Totaal geen extra werk en ook veel leuker!
