De zomer is begonnen. Ook al is het nog vrij vroeg in de ochtend, er zijn al geluiden te horen op de berghellingen in La Axarquía, de bergachtige regio ten oosten van Málaga. We zien mannen aan het werk op de steile heuvels met muilezels in de buurt, die af en toe verveeld balken. Hier wordt een van de zwaarste beroepen uitgeoefend door lokale boeren: het oogsten van de muskaatdruiven.
Dit keer gaan we het niet hebben over de voortreffelijke wijnen die van deze druif worden geproduceerd maar over een ander ambachtelijk product: de rozijnen.
We spreken af in het witte dorpje el Borge met Sebastian Cárdenas. Zijn bedrijf RutAxar organiseert routes en excursies in de omgeving. De Ruta de la Pasa (de route van de rozijnen) staat bovenaan zijn lijst van mogelijkheden. Zijn passie is om bezoekers van La Axarquía de ambachtelijke producten te laten zien en proeven. Wijn, druiven, olijfolie of andere typische producten uit de streek, hij weet er alles van. Hij is ooit begonnen met het onder de aandacht brengen van de rozijnen, niet gek als we horen dat zijn moeder, docent op een middelbare school in Málaga en zelf dochter uit een tuindersfamilie, een boek heeft geschreven over het leven op het platteland en de druiventeelt: “Almáchar, pasado y presente de una comunidad de la Axarquía.”
Sebastian vertelt enthousiast over de internationale erkenning van de muskaat rozijnen. Deze zijn benoemd als Werelderfgoed voor de Landbouw door de FAO (VN-agentschap voor voedsel en landbouw). Producenten uit Axarquía en de regio Manilva hopen door deze erkenning niet alleen hun omzet te zien stijgen, maar ook dat ze een belangrijke toeristische attractie zullen worden voor bezoekers van de provincie Malaga. ‘Wat mij ook weer ten goede komt,’ voegt Sebastian glimlachend toe.
Oogsten in de hitte
Sebastiaan vervolgt zijn verhaal: ‘De oogst, tijdens de hete zomermaanden (augustus en tot medio september), is eigenlijk het uitgelezen moment om kennis te maken met dit exclusieve product, waar ruim tweeduizend gezinnen in deze streek van leven. Hoewel het produceren van rozijnen voor de lokale bevolking, ook voor de allerkleinsten, geen geheimen kent, weet een groot deel van de inwoners van Málaga nog steeds niets of weinig over hun oorsprong of proces, behalve dat ze verkregen worden door de druiven in de zon te zetten.’
Sebastiaan voegt toe dat hij laatst nog een groep Canadezen rondleidde en zij zich verbaasden over het feit dat de rozijn een gedroogde druif is. Ze dachten dat het twee verschillende producten waren.
Traditioneel proces
We vragen Sebastiaan naar dit ambachtelijke proces. Sebastiaan: ‘Het is puur handwerk, uren en uren. De vaak onmogelijke steile hellingen maken het een hels karwei om te oogsten en tel daar dan de hitte en het feit dat de trossen laag bij de grond hangen bij op. De druiventrossen worden met de hand afgesneden met een mes of schaar en met alle voorzichtigheid in manden gelegd. Om ze uit de wijngaarden te vervoeren, is de hulp van dieren (muilezels) nodig. Hij wijst naar de hellingen in de omgeving en we voelen de moed in onze schoenen zakken.
Maar Sebastiaan gaat enthousiast verder: ‘Het drogen vindt plaats op de ‘bedden’, dit zijn oppervlakten waar de druiven worden uitgespreid. Deze bedden zijn gericht op het zuiden, met een minimale helling van 8%, voorzien van een soort rolgordijnen om te kunnen beschermen tegen wind, te veel zon en dauw. De geschatte capaciteit per bed is tussen de driehonderd en vierhonderd kilo.
Priegelwerkje
De druiventrossen worden zorgvuldig met de hand op het bed gerangschikt: de kleinste druiventrossen aan de randen, omdat ze als eerste drogen en zo vullen we door naar het midden van het bed. De trossen blijven ongeveer twee weken liggen, afhankelijk van de weersomstandigheden.
Halverwege die periode moeten de trossen uiteraard wel omgedraaid worden (met de hand), zodat ze volledig drogen. Het proces gaat na het drogen handmatig verder met de zogenaamde ‘picado’, waarbij de rozijnen handmatig worden geknipt. Het is nog steeds gebruikelijk dat deze taken worden uitgevoerd door hele families. In praktijk zijn het vooral de vrouwen die dit werk doen. Zij gebruiken een schaar waarvan de grootte en vorm zijn aangepast aan de gedroogde trossen om de vrucht niet te beschadigen.
Er verstrijken gemiddeld tussen de twintig en dertig dagen vanaf oogst tot aan het gereedmaken voor de markt. Met de uiteindelijke prijs die de boer krijgt, compenseert hij eigenlijk nooit de werkelijke kosten. Daarom verliest het verbouwen en verwerken van dit product steeds meer de belangstelling van de jongere generaties. Ze verkiezen een studie in Málaga boven het harde werk op het platteland. Ik probeer door het geven van informatie, ook aan scholen, dit historische erfgoed levend te houden.’
Gezond snoepje
Wat maak de rozijn nu zo bijzonder, vragen we Sebastiaan. Hij glimlacht en zegt: ‘Het meest belangrijke is dat dit product puur natuur is en een unieke smaak heeft. Er komt geen enkel conserveer- of glansmiddel zoals katoenzaadolie aan te pas. We proeven een muskaatrozijn en het valt ons meteen op hoe zoet de rozijn is.
‘Het drogen van de druiven in de zon geeft het product bijzondere kenmerken zoals de intense zoetheid, textuur en kleur. De rozijnen zijn bijvoorbeeld donkerder van kleur dan bijvoorbeeld de bekende sultanarozijn en groter van formaat (1 centimeter ongeveer). Ook blijven de pitjes in de rozijn achter. Er zijn inmiddels ook aardig wat onderzoeken gedaan naar de mate van gezondheid. Iedereen is het erover eens: de voordelen van rozijnen zijn groot: ze geven ‘gezonde’ energie door de vruchtensuikers en snel een verzadigd gevoel. Ook zouden ze een positief effect hebben op het verlagen van het LDL -cholesterol. Daarnaast bevatten ze krachtige anti-oxidanten en veel vezels die goed zijn voor een gezonde spijsvertering.
Eeuwenoude traditie
Achter dit product gaat eeuwenlange traditie en ambachtelijk werk schuil en gaat terug tot de Romeinse tijd, hoewel de muskaatrozijnen tijdens het oude Al-Andalus echt bekend en geliefd werden.
De productie en export van rozijnen uit Malaga vormde tussen de achttiende, en vroege twintigste eeuw een zeer belangrijke activiteit voor de economie van Málaga. De werkzaamheden bestonden uit het voorbereiden en verpakken van het fruit voor verzending naar Europa en de Verenigde Staten. Dit werk creëerde maandenlang een enorme hoeveelheid werkgelegenheid, vooral voor vrouwen. Zelfs zoveel dat een groot aantal gezinnen de kans zag een inkomen te genereren waarmee ze bijna het hele jaar door in hun levensonderhoud konden voorzien.
De Rozijnenroute
Om de muskaatrozijn te promoten is er een aantal jaar geleden door de Junta de Andalucia een toeristische route opgezet langs de witte dorpen waar deze wordt geproduceerd. Het is een combinatie van de muskaat rozijn en de muskaatwijnen. Deze route loopt langs de witte dorpen zoals, Moclinejo, Almáchar, El Borge en Cútar. Op aanraden van Sebastiaan bezoeken we deze dorpen.
Moclinejo
Vanaf de kust rijden we het eerste dorp Moclinejo binnen. Dit traditionele witte dorp is gelegen tussen glooiende heuvels met een prachtig uitzicht op de Middellandse Zee. Hier worden veel kwaliteitswijnen geproduceerd en vinden we één van de meest traditionele wijnhuizen in de provincie Malaga, die van Antonio Muñoz Cabrera. Deze bodega heeft ook een klein, intiem museum over de historie en het productieproces van hun wijnen.
www.dimobe.es
Almáchar
Na Moclinejo rijden we verder naar het volgende dorp: Almáchar. Amandel- en olijfbomen en natuurlijk muskaatwijngaarden vormen de omgeving van dit witte dorp. Het is een van de dorpen die de grootste hoeveelheid rozijnen van de regio produceert. Gelegen op de flank van een heuvel en met een labyrint van smalle straatjes vinden we hier zelfs een museum over de muskaatrozijn.
Rozijnenmuseum
Het museum bevindt zich in een traditioneel dorpshuis uit het begin van deze eeuw met een inrichting die gewijd is aan de manier van leven uit die tijd. In Almáchar leefde toentertijd zo’n negentig procent van de bevolking van de rozijnenproductie.
We zien landbouwwerktuigen zoals snoeischaren die werden gebruikt voor het snoeien en schoonmaken van de stam van de wijnstok. Ook zien we een schoffel, een bijl en schoenen van gevlochten esparto (een lokale grassoort). Er is een verzameling van speciale scharen om de druiventrossen te knippen. Daarnaast zien we hoe de mensen in die tijd leefden met hun gebruiken en gewoonten.
www.almachar.es
El Borge
Als laatste bezoeken we el Borge, een wit pareltje in een heuvelachtige omgeving in Axarquia. Deze, bij uitstek rozijnen producerende stad, viert elk jaar in september “Día de la Pasa”, een festival gericht op de promotie van deze vrucht die nog steeds van groot belang is voor de lokale economie van de gemeente. Op deze speciale dag worden er onder andere demonstraties gegeven van het proces en rozijnen uitgedeeld. Ook wordt de lokale gastronomie gepromoot en kunnen bezoekers overal allerlei lekkernijen proeven.
www.elborge.es
Meer informatie over de route: www.rutaxar.com
