Het fijne van wonen in Zuid-Spanje is dat er zoveel leuke bestemmingen in de buurt zijn voor een korte vakantie. We trokken er een paar dagen op uit naar de provincie Huelva. Op een uur rijden van Sevilla ligt het natuurpark Doñana, het grootste zoetwatermoerasgebied van Europa.
Tekst & foto’s: Maria Kupers
De ‘Espacio Natural Doñana’ beslaat 123.000 hectare grond in de provincies Huelva, Cádiz en Sevilla. Bijna de helft van het natuurgebied is Parque Natural, dat betekent dat het beschermd is maar dat er nog wel activiteiten zoals landbouw en toerisme kunnen plaatsvinden. Het andere deel is sinds 1969 Parque Nacional en daar mag vrijwel niets. Je mag op sommige plekken wandelen of paardrijden en de diverse excursiebedrijven in de omgeving hebben ook toestemming het gebied binnen te gaan. Er wordt alleen een uitzondering gemaakt voor de Romería del Rocío omdat mensen al eeuwenlang gebruik maken van de route door Doñana om naar het dorp El Rocío te gaan om de maagd te eren.
Doñana staat bekend vanwege de vele vogelsoorten die er wonen of het als rustplaats gebruiken tijdens de migratie. Maar het is niet alleen een paradijs voor vogelliefhebbers, het is ook het leefgebied van de Iberische lynx. Deze katachtige stond op de lijst van uitstervende diersoorten, maar door de inspanningen van teams van biologen en dierenorganisaties zoals het WWF zijn de dieren inmiddels niet meer met uitsterven bedreigd maar staan nog wel op de lijst met bedreigde diersoorten. De dieren worden nauwkeurig in de gaten gehouden en hun aantal is inmiddels gestegen naar 92 waardoor inteelt vermeden kan worden.
Omdat ik graag het Parque Nacional en vooral de lynx wil zien besluit ik een tour te doen. Er zijn verschillende excursiebedrijven in de omgeving die twee keer per dag voor een uur of vier het park intrekken. Ik doe de noordelijke route: bossen en moerassen. Helaas heb ik niet veel geluk, de moerassen staan grotendeels droog omdat het zo weinig heeft geregend en we zien ook geen lynx. Ze zijn er echter wel want één van de zandpaden is afgezet omdat er op 50 meter afstand van de weg een moeder jongen heeft gekregen. We zien wel wilde paarden, herten en veel vogels. Onze gids heet Maria en ze is biologe. Tijdens de rit vertelt ze veel over de geschiedenis en de natuur in Doñana. Ze laat ons uitstappen om een stukje te gaan lopen zodat we de vele vogelgeluiden kunnen horen. De ware vogelaar zal ongetwijfeld precies weten welke vogels hij hoort, voor mij klinkt het gewoon als een mooi concert. We stoppen bij een bezoekerscentrum en onder het genot van een kopje koffie vraag ik haar naar twee onderwerpen die de afgelopen jaren in de Spaanse pers verschenen: de aardbeienteelt en de brand die in het park zelf bijna 9.000 hectare natuur vernietigde.
Tegenstrijdige belangen
Volgens María hebben beide onderwerpen te maken met politiek. “In het gebied dat nu het Parque Natural is werden altijd al gewassen verbouwd en daarvoor is natuurlijk water nodig. Dat ging goed totdat de grote (inter)nationale bedrijven hier begonnen met kweken van aardbeien, frambozen en bessen. Bestuurders dachten alleen aan de werkgelegenheid die dit opleverde. Er werden veel illegale putten geslagen en de gemeentes lieten dit toe. Ze zeiden zelfs dat mensen zich niet druk hoefden te maken want die putten zouden later wel gelegaliseerd worden. In de loop van de jaren is gebleken dat door deze intensieve landbouw droogte is ontstaan in Doñana. Legaliseren was dus eigenlijk geen optie meer, maar niemand heeft het lef om de putten te laten sluiten want dan gaan de bedrijven weg. Het is een juridische strijd geworden waar geen einde aan lijkt te komen.”
Behalve dat de telers veel water gebruiken, kwamen deze bedrijven onlangs weer in het nieuws. Er werken veel immigranten uit Marokko en de arbeidsomstandigheden zijn niet om over naar huis te schrijven. Zowel Maria als andere mensen die ik deze dagen spreek zijn dubbel over de fruitteelt in hun gebied. Het levert werkgelegenheid op, ook veel vrouwen uit de omliggende dorpen werken op het land of in de verpakkingsindustrie. Maar het betekent ook lange files tijdens de spitsuren en een tekort aan huurwoningen omdat deze door de immigranten worden gehuurd. Bovendien hebben de bedrijven geen lokale banden en wordt alles geëxporteerd. Waar elk dorp in de provincie Málaga op z’n minst een feest heeft dat gewijd is aan het product dat daar verbouwd wordt en er in restaurants diverse gerechten mee bereid worden, zie je hier inderdaad nergens iets met rood fruit op de kaart terug.
De brand die in juni 2017 in Doñana woedde heeft veel stof ter discussie doen opwaaien. De verhouding tussen agrariërs en milieuactivisten was al gespannen, meteen na het uitbreken van de brand werd er al snel hevig gespeculeerd over de oorzaak. Uiteindelijk blijkt de brand niet aangestoken te zijn maar wel de schuld van de mens te zijn. “Bij Huelva ligt een groot gebied met chemische industrie. De installaties zijn verouderd en voldoen niet meer aan de milieu- en veiligheidseisen. Maar ook hier durft de politiek niet in te grijpen want deze industrie is de enige die werkgelegenheid biedt in die regio.
Vlak naast de fabrieken wordt hout verbrand om er kolen van te maken. En meteen daarnaast ligt Doñana. De brand zou zijn ontstaan bij het maken van de kolen. De wind waaide met 90 kilometer per uur in de richting van het natuurpark waar men vier dagen bezig is geweest met blussen. Ik durf er niet aan te denken wat er gebeurd zou zijn als de wind in de richting van de fabrieken had gewaaid” vertelt María.
Park vol paleizen
Het natuurgebied heeft haar naam te danken aan Doña Ana Magdalena Gómez de Silva y de Mendoza. Het gebied was in handen van haar echtgenoot, de zevende hertog van Medina Sidonia. Er werd zoveel over zijn buitenechtelijke affaires geroddeld dat zij besloot zich terug te trekken in het paleis dat hij er gebouwd had.
Dat Palacio de Doñana wordt tegenwoordig gebruikt voor overleg op topniveau en als vakantieverblijf voor landelijke politici, je kunt het als gewone burger helaas niet bezoeken.
Het nieuwste paleis in het park werd in 1960 gebouwd en is nu het bezoekerscentrum Acebrón. Je kunt er een uitgebreide tentoonstelling over het leven en de natuur in Doñana bekijken en er is een wandeling door de bossen uitgezet. Ook de bezoekerscentra La Rocina en Acebuche waren vroeger paleizen waar de adel verbleef tijdens het jachtseizoen. De mensen die er woonden waren in dienst van de adel en leefden van veeteelt en landbouw.
Bewegend duingebied
In het gebied hebben altijd al dennenbomen gestaan, de dennenappels werden geoogst vanwege de pijnboompitten en het hout werd gebruikt voor de bouw en om kolen van te maken. Begin vorige eeuw werden er echter veel meer bomen gepoot. Het zuidelijke deel van Doñana bestaat namelijk uit duinen en vanwege de wind verplaatsen deze zich steeds verder landinwaarts. Een slimme grootgrondbezitter zag hoe de dennen het zand vasthouden en besloot duizenden bomen te planten zodat zijn land niet in een grote woestijn zou veranderen. Tegenwoordig worden de bomen regelmatig gesnoeid zodat er ruimte en licht is voor struiken en grassen waar vele diersoorten van kunnen leven.
Dictator Franco heeft ooit het plan gehad om de moerassen droog te leggen en er een grote eucalyptusbomenplantage van te maken. De bosbouw zou veel rijkdom opleveren en de malariamuggen die in de moerassen leefden zouden vanzelf uitsterven. Wetenschapper José Antonio Valverde schreef hem een brief om uit te leggen wat de ecologische waarde van het gebied was. Hij wist Franco te overtuigen en zijn brief was tegelijkertijd een reden voor het oprichten van een organisatie die geld inzamelde om stukken grond in Doñana op te kopen. Doñana werd een wetenschappelijk onderzoeksterrein en het Wereld Natuurfonds was geboren.
Toerisme
Behalve dat het hele jaar door veel mensen speciaal voor de Virgen del Rocío naar het gebied komen, zijn er steeds meer bezoekers die in eerste instantie voor de natuur komen. Je kunt overnachten in Almonte, El Rocío of in de kustplaats Matalascañas die vooral geliefd is bij de inwoners van Sevilla. De keuze aan accommodaties is in Matalascañas veel groter maar het is niet de mooiste plek om te verblijven. In El Rocío zijn veel Casas Rurales die als klein hotel functioneren. Bovendien zijn daar alle voorzieningen op loopafstand te vinden.
Hoewel grote delen van Doñana niet zomaar toegankelijk zijn kun je er wel wandelen. Bij de bezoekerscentra zijn diverse wandelingen uitgezet. Ze zijn allemaal een bezoekje waard want elk centrum is omringd door andere ecosystemen. Bij Matalascañas kun je fietsen huren. Hier zijn echter niet heel veel fietsroutes omdat het grootste deel van het park uit los zand bestaat. Als je besluit een tour door het park te doen kun je het beste op zoek naar een bedrijf dat door alle zones van Doñana gaat zodat je een volledig beeld krijgt.
Natuur vanaf een paardenrug
Omdat je te paard wel in het beschermde gebied kunt komen, besluit ik dat een ritje een leuk idee is. Als ik bij Turismo Ecuestre Doñana in El Rocío aankom is de smid net bezig met de laatste hoef van Platero, het paard waarop ik ga rijden.
Eigenaar Gregorio is ingenieur maar besloot toch zijn hart te volgen en zijn leven aan paarden te wijden. Als we het nationale park inrijden begrijp ik precies wat hij bedoelt als hij zegt dat hij nooit op een kantoor zou kunnen werken. De vogels kwetteren, het landschap is afwisselend en er heerst totale rust.
Ter afsluiting maken we nog een rondje door het dorp, waar me nu pas opvalt dat bij de bars een extra hoge bar op het terras staat. Handig, zo hoef je niet van je paard af als je wat wilt drinken. Met een volkomen leeg hoofd en ietwat stijve spieren stap ik weer af, het wordt tijd dat ik serieus leer paardrijden…
De seizoenen
Doñana is het hele jaar door te bezoeken. In de zomer is het er echter wel heet. In de bossen bij Acebrón is het dan het koelst en natuurlijk kun je naar het strand. In januari en februari zijn de herten, zwijnen en lynxen op zoek naar een partner en is de kans groot dat je hen kunt zien. Het voorjaar is ideaal voor vogelliefhebbers, honderden soorten maken hier dan een tussenstop tijdens de migratie.
Meer informatie
www.lincecasarural.com
www.turismoecuestredonana.com
http://www.andalucia.org/en/natural-spaces/national-park/donana/
