Je neemt keurig je katoenen zakje mee naar de winkel om groenten en fruit in te doen, gaat picknicken met echt servies en drinkt water uit een stevige herbruikbare fles. En toch is je bak voor het recyclen van plastic elke keer weer overvol.
Plastic is niet meer weg te denken uit het dagelijks leven.
Een heel handig materiaal maar wel extreem vervuilend. Daarom wordt door diverse onderzoekers naar goede alternatieven gezocht. Alejandro Heredia, scheikundige bij het Instituto de Hortofruticultura Subtropical y Mediterránea in Málaga maakt bioplastic van resten van tomaten.
“Technisch gezien is plastic een enorm interessant materiaal en het is ook nog eens goedkoop” vertelt Alejandro Heredia. We zijn in zijn laboratorium in het Instituto de Hortofruticultura Subtropical y Mediterránea La Mayora in Teatinos (campus universiteit Málaga). “Maar ondertussen weten we ook dat het honderden jaren duurt voordat plastic afgebroken is. En dan gebruik ik met opzet het woord afgebroken, er blijven altijd kleine stukjes over die in de aarde, planten, dieren en mensen terecht komen. Dat is slecht voor iedereen en dus zijn we op zoek gegaan naar een alternatief.”
Plantaardig plastic
Alejandro werkt samen met een team scheikundigen aan het ontwikkelen van plastic dat gebruikt kan worden in de levensmiddelenindustrie. Een verpakkingsmateriaal dat volledig opgenomen kan worden in de natuur, zonder schadelijke reststoffen. Daarvoor gebruiken ze een natuurlijke grondstof, de resten van de tomatenplant. Die worden gedroogd en vermalen zodat er pure cellulose overblijft. Hetzelfde materiaal als waar papier van gemaakt wordt, maar met een andere bewerking kun je er een doorzichtig materiaal van maken dat aanvoelt als plastic. Een product dat als het een maand in zeewater of een jaar in de grond begraven ligt, volledig oplost.
Daarmee was de eerste stap gezet, maar het was nog niet resistent tegen water, voor de verpakking van verse levensmiddelen wel een essentiële eigenschap.
Oneindig experimenteren
De scheikundige vertelt met veel enthousiasme, en in begrijpelijke taal, over het hele proces van ontdekkingen. “We leren natuurlijk voortdurend van alle experimenten die we doen, als de basis eenmaal staat is het relatief makkelijk om aanpassingen te doen. Door een minimale hoeveelheid teflon toe te voegen, glijden de druppels water nu gewoon van het plastic af.”
Hij pakt een pipet en een flesje vloeistof om het te laten zien. Op de werktafel liggen nog meer petrischaaltjes met substanties en stukjes materiaal. Toen de waterafstotende versie eenmaal af was ging het team door met hun uitvindingen. Door resten van sinaasappelschillen te mengen met de cellulose wordt het materiaal antibacterieel. En door er een beetje zwavelzuur aan toe te voegen kun je zien of de temperatuurketen verbroken is. Op het verpakkingsmateriaal ligt een regenboogachtig filmpje dat doorzichtig wordt als er vocht bij komt, hetgeen gebeurt als de temperatuur stijgt.
Met vitamine C
In principe zijn alle door het team ontwikkelde materialen nu klaar om op grote schaal toegepast te worden. “Spanje is één van de grootste verbouwers van tomaten in Europa. Normaalgesproken worden de planten verbrand en daarmee komt dus ook veel CO2 in de lucht. Een win-win situatie om ze te gebruiken voor verpakkingsmateriaal. Afhankelijk van wat een producent nodig heeft, kunnen we de basis aanpassen om het helemaal op maat te maken” aldus Alejandro.
Alleen voor idealisten?
Het is dus de industrie die de volgende stap moet zetten en dat is waar het soms vastloopt. Een ondernemer wil van nature graag zo min mogelijk geld uitgeven, andere materialen gebruiken betekent echter dat bestaande machines anders ingesteld moeten worden, dat is niet gratis.
“Zonder een verplichting stappen alleen de ‘idealistische’ ondernemers over. Om je een voorbeeld te geven. Nog niet zolang geleden werd een bepaalde soort plastic door de overheid verboden. De industrie ging meteen over op een alternatief: dezelfde grondstof maar dan met een ietwat andere samenstelling waardoor het een andere naam heeft. Net zo schadelijk voor het milieu als de verboden soort. Maar zo hoefde er geen cent extra uitgegeven te worden.”
Zacht velletje, hard resultaat
Nu de plant van de tomaat volledig hergebruikt kon worden, was het tijd om ook het vel van de vrucht te gebruiken. Volgens de wet mogen de velletjes niet verwerkt worden in levensmiddelen, dus bij de bereiding van bijvoorbeeld gazpacho
of sauzen gaan duizenden kilo’s resten de vuilnishoop op.
“Als je met de ogen van een wetenschapper naar een tomaat kijkt zie je het vel op een andere manier. Het is een beschermende laag en heeft dus eigenlijk dezelfde functie als plastic. Zo kwamen we op het idee het te gaan gebruiken voor bioplastic. Maar dan nu in een andere samenstelling zodat we er andere producten van kunnen maken. Het is een hardere soort plastic geworden waar je bijvoorbeeld lepeltjes voor ijsjes van kunt maken” vertelt Alejandro. Op de tafel liggen lepeltjes, knopen en andere snuisterijen die van het vel van tomaten gemaakt zijn.
Crea Bea
Het belangrijkste dat het team van het vel van tomaten heeft weten te maken is het beschermende laagje aan de binnenkant van blik. Om oxidatie van het blik tegen te gaan wordt er nu bisfenol op de binnenkant aangebracht, een stof die in 2021 door het Europese Hof als ‘zeer zorgwekkend’ is gekenmerkt. Hoewel je er niet veel van binnenkrijgt, is het niet goed voor de hormoonhuishouding van de mens en zeker niet voor het milieu. Er is dus nu een alternatief dat onschadelijk is voor mens en natuur.
“Ik werk altijd met afval. Zo zijn we nu ook aan het experimenteren met aardappelschillen en die van avocado’s. Mijn persoonlijke filosofie is dat we zoveel mogelijk alles moet hergebruiken en door mijn werk kan ik daar een steentje aan bijdragen. Ik hou ervan creatief bezig te zijn, zoeken naar oplossingen waar de wereld iets mee kan.”
Het Instituut voor Subtropische en Mediterrane Tuinbouw (IHSM) La Mayora is een samenwerkingsverband tussen het Consejo Superior de Investigaciones Científicas (EELM-CSIC) en de Universidad de Málaga. Het IHSM doet wetenschappelijk onderzoek voor de intensieve tuinbouw en de subtropische fruitteelt.
Sinds maart 2021 zit het hoofdkantoor in het nieuwe IHSM-gebouw op de universiteitscampus in Málaga. In Algarrobo staat het ‘La Mayora Experimental Station’. Daar wordt uitgebreid geëxperimenteerd met allerlei soorten planten en bomen. Onder andere de teelt van avocado’s en mango’s, soorten die van oorsprong niet voorkomen in Andalusië, is mogelijk gemaakt door onderzoek van het IHSM La Mayora. Het instituut organiseert regelmatig lezingen voor verenigingen van landbouwers om hen te informeren over efficiënte en milieuvriendelijkere vormen van telen. Op dit moment wordt gewerkt aan het telen van cacao, door veranderende klimaatomstandigheden zal het mogelijk zijn dit gewas (op kleine schaal) in de provincie Málaga te verbouwen.
