Nu onheilsberichten over de klimaatverandering en de daarmee gepaard gaande verdwijnende leefbaarheid op onze planeet niet meer uit ons leven zijn weg te denken, beginnen steeds meer mensen met initiatieven om hun steentje bij te dragen aan het keren van het tij. In deze aflevering in de serie over duurzaamheid liet ESpecial Life zich door Paul Arts rondleiden in zijn toekomstige voedselbos, waar hij ons de basisprincipes van de permacultuur uitlegde.
Tekst: Else Beekman. Foto’s: Else Beekman & Paul Arts
Permacultuur is het ontwerpen van een menselijke leefomgeving die zowel ecologisch duurzaam/regeneratief – alles blijft in één systeem en er is geen afval – als economisch stabiel is. Die economische stabiliteit vloeit voort uit het feit dat ieder element meerdere functies heeft en dat elk van die functies door een ander element binnen het systeem kan worden overgenomen. Een boom bijvoorbeeld produceert vruchten, slaat water op en geeft schaduw. Maar andere bomen kunnen ook vruchten leveren, schaduw kan op een andere manier verkregen worden en water kun je ook in de grond opslaan. Hoe meer biodiversiteit er is, hoe flexibeler en resistenter het systeem wordt.
Water opvangen
Onze rondleiding begint bij de basis voor het toekomstige voedselbos, waarvan nu vooral de fundamenten zichtbaar zijn. Paul, gewezen tandarts en begenadigd kunstschilder, is pas net uit het ontwerpstadium in de eerste fase beland. Zijn grond ligt in een aflopend dal omringd door hoge, rijke begroeiing op een idyllische en landelijke locatie tussen Fuengirola en Mijas. Hij wijst ons op de smalle zandweg die door het terrein loopt met haaks daarop uitkomende grote geulen en zegt dat die zandweg bij regen een riviertje vormt. “Al het water dat hier binnenkomt, stroomt meteen de volgende ‘arroyo’ in. Dus we hebben hier geulen gemaakt die het water opvangen en helemaal volstromen. Dat water zakt langzaam de bodem in en als je dat jaren volhoudt, raakt die bodem verzadigd en heb je geen irrigatie meer nodig, ook niet in droge zomers.” Paul licht toe dat het met 608 mm per jaar in Mijas best veel regent (in Utrecht is het 810mm), maar dat de regen hier kort en snel valt en je het moet opvangen voor het wegloopt.
Een andere manier om water vast te houden in de bodem is door gebruik te maken van bodembedekking: lagere planten. Die bodembedekking heeft daarnaast ook een andere functie. Paul: “Ik heb overal klaver gezaaid. Stikstof is het meest voorkomende element in de lucht en planten moeten dat in de grond zien te krijgen. Klaver is een van de planten die dat heel goed kan. Vroeger hadden boeren altijd stikstofminnende bomen en planten rond hun akkers staan. Tegenwoordig gooien ze er kunstmest op.” Paul wijst ons op de miniblaadjes klaver die overal voor een voorzichtige groene waas zorgen. “Over een tijd is alles ermee bedekt en blijven er alleen paar paden over.” Ondanks dat het terrein qua ligging erg gunstig is voor zijn plannen, kun je volgens Paul op elk stukje grond aan de Costa del Sol zoiets beginnen. “Zolang je maar je water opvangt.”
Het afvalwater dat Paul, zijn gezin en de gasten in hun kleinschalige hotel Finca ‘Back to la Tierra’ gebruiken, maakt hij zelf schoon. “We zijn niet op riolering aangesloten, dus we zuiveren ons eigen water. Zie je die papyrusplanten? Daar is een bak van 10 kubieke meter waar al het vuile water ingaat en de planten reinigen het. Het water dat daaruit komt ruikt niet meer en gaat zo de tuin in. Het water bevat bovendien veel meer fosfaten en nitraten en is dus vruchtbaar. Ons zwembad is ook een gesloten systeem met water dat circuleert en schoongehouden wordt met behulp van papyrusplanten.”
Bodembedekking
Paul vertelt dat hij de hele bodem van de tuin moet bedekken met een laag ‘mulch’ om de groei van onkruid tegen te gaan. Daartoe wordt alle tuinafval gehakseld in een enorm apparaat dat hij daarvoor onlangs heeft aangeschaft. “Overal moet een dikke laag komen dus ik vraag mijn buurman ook om zijn tuinafval. ‘Mulch sheeting’ noemen ze dat. Onder die laag vindt een rottingsproces plaats en daardoor ontstaat er nieuwe aarde met een heel microleven. Daarnaast kun je er compost mee maken en van compost kun je weer mestsprays maken. Zo gaat er niets van het terrein af en hergebruiken we alles.” We lopen langs een enorme stapel bamboestokken die klaarligt om door de hakselaar te gaan of als steun voor de tomatenplanten zal gaan dienen. “Het grappige is dat als je die bamboetakken met afnemende maan oogst, dan blijven die veel langer goed, wel vijf keer zo lang. Ik heb een keer twee partijen geoogst, een met de goede maanstand en een met verkeerde maanstand en die laatste partij was al na een paar jaar rot. Bij een afnemende maan neemt de sapstroom af en dat betekent dat er dan minder vocht in zit en ze dus minder snel zullen vergaan.”
Bodem
Veel permacultuurtechnieken zijn oeroud en worden nu nieuw leven ingeblazen. Paul wijst ons op een grote stapel van hout en aarde. Dit is een voorbeeld van ‘Hügelkultur’, een heel oude techniek uit Oost-Europa. “Het hout houdt vocht vast waardoor bij de rotting ervan veel voedingsstoffen vrijkomen. En binnen de heuvel stijgt de temperatuur wel twee graden wat een enorm verschil is voor planten. Daar gaan ze veel harder van groeien, alles wat je daarop plant groeit minstens twee tot drie keer zo hard. Het gaat eigenlijk om de bodem. Je moet zorgen dat die bodem gezond is. Een Amerikaanse geleerde, een oudere vrouw Elaine Ingham, is een van de weinigen die in gewone taal kan uitleggen wat ze doet. Die beweert dat in een hand vol met bodem van haar tuin meer levende wezens zijn dan er mensen zijn op aarde. Dat hele bodemleven is zo subtiel, dus daar moet je je voornamelijk op richten.”
Biodiversiteit
Het voedselbos komt vol te staan met vele soorten noten- en fruitbomen en vruchtdragende struiken. “Het moet echt een zo gevarieerd mogelijk bos worden. We moeten eigenlijk toe naar het gebruik van alleen meerjarige planten, want eenjarigen zijn energetisch superongemakkelijk. Die moet je altijd planten, die moet je bijhouden, die moeten geoogst worden. Meerjarige planten zijn de oplossing voor de mens”.
Om de biodiversiteit nog verder te vergroten probeert Paul in zijn toekomstige voedselbos verschillende microklimaatjes te creëren. “De vijver is zo aangelegd dat er een warme vochtige hoek ontstaat en ik ga proberen hier ananas te laten groeien. Iedereen vertelt me dat me dat niet zal lukken, maar ik probeer het toch. Ik heb aan de andere kant van de tuin weleens vorst gezien aan de grond” Paul wijst naar een helling aan de rand van het terrein. “Een bekend fenomeen in de meteorologie is de kouval. Koude lucht van boven zakt naar beneden waardoor je zelfs vorst aan de grond krijgt. Op die plek ga ik proberen kastanjes te laten groeien. Die groeien hier normaal niet, maar meer in het binnenland in hoger gelegen en dus wat koudere gebieden.
Zelfvoorzienend?
We vragen Paul of het zijn doel is om uiteindelijk volledig zelfvoorzienend te worden. “Dat zou mooi zijn maar honderd procent zal het nooit worden want ik heb bijvoorbeeld geen bier of boter. Als het bos over een jaar of drie klaar is, zijn we in elk geval een eind op weg. Dat is ook een fenomeen van permacultuur: van sommige dingen, zoals sinaasappelen zal je teveel hebben en dat kun je dan als ruilmiddel inzetten met iemand die van iets anders weer teveel heeft. Dat doen we al regelmatig op een informele manier.” Paul’s interesse voor permacultuur ontstond toen hij in 1994 een huisje had in Coín, zonder water. Hij zocht naar de mogelijkheden en hoorde voor het eerst over permacultuur. Daarna volgde hij samen met zijn broer een cursus en dat motiveerde hem ermee door te gaan. “Persoonlijk denk ik dat we, toen de industriële revolutie begon, uit de cirkel zijn geslingerd. Daarvoor bestond er geen afval. Mensen gebruikten alles. We lopen nu op alle manieren tegen de grenzen van het kapitalistisch systeem aan. De moderne landbouw is volledig afhankelijk van kunstmest en pesticiden, de agrarische gronden zijn sterk verarmd en vervuild en dit neemt alleen maar verder toe.
De hele permacultuur is niets anders dan oude technieken weer nieuw leven inblazen. Ik weet zeker dat de natuur ons zal corrigeren. Uiteindelijk komt alles weer in balans en met het toepassen van permacultuur gebeurt dat op een vrijwillige manier. Als we zo doorgaan als nu gebeurt het op een niet-vrijwillige manier. We weten dat het misgaat en we moeten iets doen. Ik wil niet dat mijn kinderen straks tegen me zeggen ‘je wist het, waarom heb je niets gedaan?’ Terug naar de natuur is de enige manier.” Volgens Paul kunnen ook mensen op hun balkon met permacultuur beginnen. Door hun eten te composteren en dat te gebruiken voor bijvoorbeeld tomatenplanten in een pot. Met zijn voedselbos wil Paul graag laten zien dat het anders en beter kan en wellicht wil hij op termijn cursussen gaan geven.
