het kleurrijke verleden van Torremolinos
In Spanje hebben mensen die zich aangetrokken voelen tot hetzelfde geslacht veel langer dan in bijvoorbeeld Nederland of België, problemen ondervonden. Pas eind 1978 werd homoseksualiteit uit de strafwet gehaald. Toch was er tijdens de dictatuur sprake van een eilandje van vrijheid in Torremolinos. De Nederlandse Pia Beck was één van de mensen die daar een kleurrijke bar runde.
Tekst: Maria Kupers. Foto’s: Gino Felleman, Maria Kupers
Spanje heeft de naam het land van de macho’s te zijn. Maar macho zijn houdt hier blijkbaar ook in dat iedereen elkaar zonder problemen omhelst en mannen zich bij feestjes in vrouwenkleding hijsen. Je zou dus denken dat homoseksualiteit geen punt is. Uit ervaring weet ik echter dat veel mannen zich zwaar beledigd voelen als je in plaats van de standaardvraag of ze een ‘novia’ hebben, vraagt of ze een partner hebben. Ondanks dat in Spanje hard gewerkt is en wordt aan de integratie en acceptatie van mensen met diverse seksuele voorkeuren, blijven vooroordelen en afwijzing hardnekkig hangen. Waarom?
Afwijken van ‘normaal’ niet gewenst
De invloed van de katholieke kerk en Franco is tot op de dag van vandaag op veel gebieden nog steeds te merken. Spanje heeft zich in de afgelopen decennia ontwikkeld tot een modern land waar wetgeving en voorzieningen over het algemeen op hetzelfde niveau liggen als in de rest van Europa. Maar sommige denkbeelden en tradities zijn er zo ingehamerd dat het generaties duurt voor deze veranderen.
Dictator Franco was liefhebber van grote traditionele gezinnen en vond, net als de katholieke kerk, dat homoseksualiteit tegen de menselijke natuur in ging. Daarom wijzigde hij in 1954 de wet ‘vagos y maleantes’ (zwervers en delinquenten). Er werd in opgenomen dat mannen die relaties onderhielden met andere mannen naar werkkampen gestuurd moesten worden en volledig gescheiden van de rest van de mensen moesten blijven. In 1970 werd homoseksualiteit geschaard onder de wet ‘peligrosidad y rehabilitación social’ (gevaar en sociale rehabilitatie) en werden er onder de naam educatiecentra twee gevangenissen voor hen opgezet. De niet praktiserende homo’s werden naar Badajoz gestuurd, de mannen waarvan men wel bewezen achtte dat ze relaties onderhielden gingen naar Huelva.
In Huelva was plaats voor driehonderd gevangenen, er zaten er echter gemiddeld duizend. Mannen die door de geheime politie waren opgepakt omdat ze als vrouw verkleed gingen of die verraden waren door familie of buren. Ze zaten met twintig in een cel, werden ‘behandeld’ met elektroshocks, kregen een lobotomie en werden verplicht voor het oog van de bewakers seksuele handelingen met andere gevangenen te plegen. Ziekten tierden er welig en honderden gevangenen overleden door ondervoeding. De gevangenis werd pas in 1979 gesloten.
In 2014 heeft de Junta de Andalucía de oude gevangenis op de lijst van Lugares de Memoria Histórica gezet opdat niet vergeten wordt dat in het verleden homoseksuelen en transseksuelen totaal geen rechten hadden.
En de vrouwen dan?
Het waren vooral de mannen die vervolgd werden maar ook vrouwen werden niet ongemoeid gelaten. In 1974 moest de 19-jarige Magdalena uit Antequera voor de rechtbank van Málaga verschijnen vanwege de beschuldiging van frigiditeit ten aanzien van het mannelijk geslacht, het eufemisme dat werd gebruikt voor lesbische vrouwen. Het openbaar ministerie eiste zes maanden opsluiting in een heropvoedingskamp, een verbod van een jaar om in de provincie te wonen, een verbod van twee jaar op het bezoeken van openbare plaatsen en twee jaar lang supervisie. De rechtbank deed pas drie jaar later uitspraak en sprak haar vrij omdat er geen bewijs was dat Magdalena tussen 1974 en 1979 nog homoseksuele handelingen verrichtte.
Het was aan de Costa del Sol…
In Torremolinos kwam vanaf 1962 een levendig nachtleven op gang waar iedereen zich thuis voelde. De vrijheid die daar heerste was ongekend voor Spanje en de autoriteiten wisten niet zo goed wat ze hier mee moesten. Als het om Spanjaarden was gegaan hadden agenten zonder problemen iedereen opgepakt maar wat te doen met mensen als John Lennon, de bekende Franse transseksuele Cochinelle of de muze van Salvador Dalí, Amanda Lear?
Dit ‘eiland van vrijheid’ was gevestigd in de Pasaje Begoña, vlakbij het centrum van Torremolinos. Eén van de bekendste clubs was The Blue Note van de wereldbekende Nederlandse jazz-pianiste en zangeres Pia Beck en haar partner Marga Samsonowski. Beide vrouwen kwamen in 1963 voor het eerst naar de Costa del Sol en vonden het er meteen prettig. Ze verhuisden met hun drie kinderen (uit een eerder huwelijk van Marga) naar Spanje en openden in 1965 The Blue Note.
Hun zoon Gino Felleman was toen acht jaar oud en kijkt met gemengde gevoelens terug op die tijd. “In Nederland was homoseksualiteit in die tijd ook niet algemeen geaccepteerd maar wij waren een gelukkig gezin, we vonden het zelf heel normaal om twee moeders te hebben. Ik weet niet hoe de schooltijd in Nederland zou zijn geweest, maar hier was het een drama.”
“We spraken geen Spaans, kwamen in een systeem terecht waar slaan met een liniaal heel normaal was en in een cultuur waar homoseksualiteit verboden was. Ik werd elke dag gepest en ben zelfs met tomaten en rotte eieren bekogeld. Toen er een internationale school in Torremolinos kwam gingen mijn broer en ik daar naartoe maar het pesten hield ook toen niet op. De schooldirectie daar reageerde wel beter, maar kinderen zijn wreed” vertelt Gino.
Gedoogd maar met pesterijen
Zijn moeders werden niet vaak lastiggevallen door de autoriteiten, waarschijnlijk omdat Pia internationaal bekend was en ook omdat veel mensen vanwege haar naar Torremolinos kwamen. Toch waren er wel pesterijtjes, zo werd ze ooit tijdens een optreden achter de piano vandaag getrokken en in handboeien afgevoerd. “Waarom dat was weet ik nog steeds niet, ze gebruikten wel vaker het excuus van het ontbreken van vergunningen om mensen op te pakken. Ik kan me nog wel heel goed herinneren dat als Marga en Pia ergens naartoe moesten om iets officieels te regelen, ze dan altijd een jurk aantrokken. In die tijd was een vrouw die zaken deed al ‘not done’, laat staan dat ze dan ook nog in een broek zou verschijnen. Ze zeiden ook altijd tegen de autoriteiten dat ze zussen waren, simpelweg om het zichzelf makkelijker te maken.”
Beide vrouwen werden dan wel enigszins met rust gelaten maar in hun omgeving hadden ze regelmatig te maken met de anti-homo wetgeving. “Op een gegeven moment kwam er een vriend van de familie, een jonge jongen uit Nederland, bij ons in de bar werken. Hij kreeg een Spaans vriendje en beiden werden opgepakt. Mijn moeders hebben betaald om hem vrij te krijgen, ik herkende hem niet toen hij thuiskwam. Hij was bont en blauw geslagen en gemarteld. Hij vertrok weer naar Nederland en is tot de dag van vandaag nooit meer naar Spanje teruggekomen” vertelt Gino.
Nadat Pia Beck door een nieuwe zakenpartner werd opgelicht probeerde ze nog een jaar lang alleen de club open te houden. In 1969 besloot ze te verkopen en werd het pand een onderdeel van de grootste discotheek van de Costa del Sol: Pipers. Ze opende een makelaarskantoor in Benalmadena en ook hier was haar bekende naam de reden dat veel internationale klanten naar de Costa kwamen. Pia Beck en Marga Samsonowski overleden beiden in 2009. De stichting Pasaje Begoña heeft bij de gemeente het verzoek ingediend om een straat naar Pia Beck te vernoemen. “Ze was de enige vrouw in Torremolinos die een eigen zaak had, ze heeft veel voor het toerisme gedaan en ze was een icoon in de LGTB-wereld. Een standbeeld of straatnaam zou haar nagedachtenis eer aan doen” aldus Gino Felleman.
Politie met mitrailleurs
In de jaren zestig keken de autoriteiten nog de andere kant uit maar op 24 juni 1971 deed de politie een grote inval. De straat werd aan beide kanten afgesloten door agenten met mitrailleurs afgesloten en men viel alle bars binnen. Er zijn diverse versies van het verhaal, volgens sommigen zijn er toen 138 mensen opgepakt, anderen spreken van minstens 300. De meesten van hen waren toeristen, zij werden na het betalen van een boete van 3.000 pesetas (18,03 euro) meteen op het vliegtuig naar huis gezet. De internationale pers sprak schande van het optreden van de Spaanse overheid. Spanjaarden zelf werden langere tijd vastgehouden, ze hadden immers de publieke moraal en goede zeden geschaad. Na de invallen, die enkele dagen duurden, zijn de bars gesloten en nooit meer opengegaan.
Laten we niet vergeten
De Pasaje de Begoña is door de Junta de Andalucía uitgeroepen tot ‘Lugar de interés turístico’, een plek die interessant is voor toeristen. Jorge Pérez van de Asociación Pasaje Begoña legt uit waarom het zo belangrijk is dat deze plek niet vergeten wordt. “Er zijn wetten die allerlei soorten immaterieel of cultureel erfgoed beschermen maar daar is het LGTB-concept niet in opgenomen. Wat hier in Torremolinos is gebeurd is uniek, zowel dat er toen zoveel vrijheid was als het feit dat de politie hier uiteindelijk hardhandig een einde aan maakte. De Pasaje maakt deel uit van de geschiedenis van de stad en mensen willen hier graag meer over weten. Onze stichting zorgt ervoor dat de herinnering levend blijft, onder andere door allerlei culturele activiteiten te organiseren” aldus Jorge.
“We leven inmiddels dan wel in de 21e eeuw maar de mentaliteit is nog lang niet overal veranderd. Liefde voor mensen van hetzelfde geslacht is nog steeds een reden voor pesten op school en op het werk. In één op de vier landen wordt homoseksualiteit bestraft met de doodstraf. En die doodstraf hebben we in Europa niet meer maar ook hier zijn er landen waar ik echt niet hand in hand met mijn partner over straat loop. In hotels in Italië is ons regelmatig een kamer met tweepersoonsbed geweigerd.”
Jorge vindt het feit dat er bestemmingen en accommodaties zijn die zich als gay-friendly promoten dan ook niet storend. Volgens hem is de achterliggende gedachte niet alleen dat homoseksuelen meer geld te besteden zouden hebben. “Voor ons is het een indicatie dat ik rustig over straat kan, dat ik niet raar aangekeken wordt als ik een simpele uiting van affectie laat zien. En het is inderdaad zo dat homoseksuelen van cultuur houden, een simpele zon- en strandvakantie is niet genoeg. Gay-friendly betekent ook dat er andere dingen te doen zijn tijdens een vakantie.” Juist door de sociale overwinningen die door het collectief zijn bereikt niet te vergeten, kan de maatschappij volgens Jorge door ontwikkelen naar een samenleving waar iedereen gewoon kan zijn wie zij of hij is.
De wetten
De Spaanse overheid heeft decennialang twee wetten gebruikt om homoseksuelen te veroordelen, die van ‘peligrosidad’ en de wet waarin openbaar schandaal in het algemeen werd veroordeeld. In 1978 werden de artikelen over homoseksualiteit uit de wet op sociaal gevaar gehaald, de wet zelf werd pas in 1995 afgeschaft.
In 2005 werd in Spanje, als één van de eerste landen in Europa, het homohuwelijk goedgekeurd. Dat is niet zonder slag of stoot gegaan. De katholieke kerk en conservatieve politieke partijen waren geen voorstanders en toen de PP weer aan de macht kwam waren sommige mensen bang dat de wet weer teruggedraaid werd. Tegenwoordig is het de partij Vox die probeert de rechten van het hele LGTB-collectief (Lesbianas, Gais, Bisexuales y Transgénero) terug te draaien. Zowel in Murcia, Andalusië als Madrid wilde de partij als tegenprestatie voor hun steun aan de regionale begrotingsvoorstellen een ‘pin parental’. Dat zou ouders het recht geven hun kinderen niet naar de lessen te gaan die gaan over seksuele diversiteit. In geen van deze deelstaten heeft de partij deze toezegging gekregen.
Meer informatie: www.pasajebegona.com
Gino Felleman woont nog steeds met veel plezier aan de Costa del Sol. Hij heeft de Stichting Opvang Zwerfdieren in Andalusië opgericht om de zwerfdieren hier onder te brengen bij nieuwe baasjes in Nederland.
www.soza.info
