Rond 2030 moet ruim 40 procent van de elektriciteitsbehoefte in Spanje duurzaam worden opgewekt. Dat betekent bijna een verdubbeling van de bestaande capaciteit en een investering van naar schatting 91 miljard euro. Politici zijn dan ook druk bezig met plannen voor de aanleg van nieuwe energieparken. En daar wordt hevig tegen geprotesteerd. Hoe zit het met de groene stroom in Andalusië en wat zijn de internationale trends?
Tekst: Susana Verboon, Maria Kupers. Foto’s: Maria Kupers
De roep om groene stroom wordt de laatste jaren steeds groter. In eerste instantie vanwege het milieu maar nu de energieprijzen zo enorm zijn gestegen twijfelt niemand meer over de urgentie van alternatieven. Goed nieuws voor iedereen met ook maar een greintje milieubewustzijn zou je zeggen. Toch zijn er inmiddels actiegroepen in Almeria die protesteren tegen de aanleg van een windmolenpark in het Parque Natural Cabo de Gata en ook in de provincie Málaga worden rechtszaken aangespannen om de aanleg van akkers vol zonnepanelen tegen te houden.
Maar het is toch groen?
Geen van de actievoerders is persé tegen duurzame energie, de protesten gaan vooral over het feit dat het platteland en natuurgebieden volgebouwd worden met energieparken. Niet alleen gaat het landschap er op deze manier visueel niet bepaald op vooruit, men klaagt ook over de impact die de parken zullen hebben op de lokale en regionale economie. Politici doen beloftes over werkgelegenheid en extra inkomsten vanwege bouwvergunningen voor gemeentes die te maken hebben met sterk dalende inwonerscijfers.
Dat klinkt leuk, maar velen vrezen dat de praktijk er anders uitziet. Er hoeft namelijk maar één keer een bouwvergunning afgegeven te worden. Ondanks dat ook eenmalige inkomsten gunstig zijn voor kleine gemeentes, is dit geen oplossing op de lange termijn.
Voor de aanleg is veelal gespecialiseerd personeel van het bedrijf zelf nodig, een betonnen platform kan wel door de lokale aannemer worden gemaakt. De windmolens en de zonnepanelen worden vervolgens gewoon vanuit het hoofdkantoor via computers in de gaten gehouden. Het argument werkgelegenheid en inkomsten is dus niet helemaal valide.
Verstoorde rust
Het platteland is bij uitstek de plek waar toeristen naartoe gaan om even tot rust te komen. Ze komen natuurlijk niet om selfies te maken naast velden vol zonnepanelen of een windmolen. Dat is dan ook precies het argument dat inwoners gebruiken bij hun protesten. Ze vrezen dat er minder bezoekers zullen komen als die tijdens een wandeling naar de top van een berg voortdurend het geluid van draaiende molenwieken horen. Voor een deelstaat die enorm investeert in toerisme, en de laatste jaren vooral de aandacht vestigt op de prachtige natuur die in Andalusië te vinden is, lijkt de logica van dit nieuwe beleid ver te zoeken.
Zonnepanelen in plaats van sinasappelbomen
Op zich is het begrijpelijk dat boeren, die het steeds meer moeite kost het hoofd boven water te houden, hun akkers graag verhuren of verkopen. Gegarandeerde inkomsten geven financiële rust. Maar het gaat niet altijd om het vrijwillig afstaan van akkerbouwland. In de provincie Málaga is van plan hectares grond te onteigenen om daar zonnepanelen te plaatsen.
Transparantie
We spreken met Rodolfo, secretaris van een van de eerste actiegroepen ´Vereniging Valle Natural Rio Grande’, in de regio Guadalhorce, ten noordwesten van Málaga. “De provincie Málaga wordt helemaal volgelegd met mega-zonnepaneelparken”, aldus Rodolfo. Volgens hem is er sprake van een probleem omdat niet alle projecten bekend gemaakt worden. “Er is geen transparantie. We krijgen maar een maand de tijd om onze bezwaren in te dienen en iedere dag komen er nieuwe projecten bij. In de provincie Málaga zijn er nu ongeveer tweehonderd projecten voor het opwekken of transporteren van groene stroom gepresenteerd, maar wij gaan er van uit dat het er meer zijn, zeker zo´n vijfhonderd.”
Milieu-impact
In Coin bijvoorbeeld gaat het om circa duizend hectare aan projecten, waarvan tweehonderd hectare aan mega-zonnepaneelparken. Rodolfo is zelf ook gedupeerde als de projecten inderdaad doorgaan. Zijn vrouw is boerin en heeft drie hectare land waarvan delen binnen de gepresenteerde plannen vallen. Rodolfo en zijn vrouw zijn vooral bang voor de milieu-impact van deze grote zonnepaneel parken: de lokale temperatuur rondom een park kan naar schatting met gemiddeld vijf á zes graden oplopen, er wordt insecticide gebruikt om de parken op ´schone´ grond te installeren, de inheemse bomen worden verwijderd en als gevolg daarvan zullen de vogels verdwijnen.
Gemeentebesturen
Hoe zit het met de politieke besturen van de dorpen? Rodolfo antwoordt: “Het hangt heel erg af van de burgemeester, in bijvoorbeeld Monda, Ojen en Guaro zijn de burgemeesters tegen de gepresenteerde projecten, vooral tegen de hoogspanningslijn van Coín naar Marbella via deze dorpen.
Maar ondanks dat de Junta de Andalucia eerst op de bezwaren van de gemeenten zou moeten reageren, hebben zij deze terzijde geschoven en zijn doorgegaan met de plannen. De gemeenten moeten op hun beurt dan nog meer investeren in advocaten en bezwaarschriften.”
Archeologische gronden
Er zijn ook steden als Ronda of dorpen zoals Álora, Tolox, Alozaina of Zalea, die voor de plannen zijn. In Ronda bijvoorbeeld zijn er inmiddels vijf projecten gepresenteerd aan de inwoners maar er zijn in totaal zesentwintig projecten in de omgeving te vinden. Rodolfo voegt toe: “Sommige projecten zijn gepositioneerd op archeologische gronden en andere projecten zullen zeker de wijngaarden aantasten. Soms lijkt het al een gelopen race voor de bewoner of boer, zoals bijvoorbeeld in Alozaina waar zeven eigenaren van grote boerderijen met land niet eens wisten dat ze in de plannen voorkwamen. Het kwam voor hen als een grote verrassing. Daarnaast zien we regelmatig uitbreidingsmogelijkheden in de projecten, zoals in Tolox, waar in de toekomst nog twee megaparken kunnen worden aangelegd.”
“Nogmaals”, benadrukt Rodolfo, “wij zijn zeker niet tegen groene stroom of zonnepanelen, maar de plannen voor de aanleg zijn in dit geval desastreus voor het landschap, flora en fauna. We vinden het belangrijk dat er transparantie is en dat we met bezwaren kunnen komen die serieus worden behandeld.” Inmiddels zijn er meer protestgroepen opgestart in andere dorpen zoals Álora, Casarbonela, Pizarra en Ronda.
Maar wat dan?
Alles goed en wel, het is een feit dat er op een andere manier stroom opgewekt zal moeten worden om aan de nog steeds groeiende vraag te kunnen voldoen. Daar zijn ook de actiegroepen het over eens. Hoe doe je dat zonder hele landschappen en landbouwtradities te vernietigen? Volgens Gerard Lathouwers van Van Hall Innovations ligt de oplossing bij de burgers.
Kort samengevat: als iedereen zelf duurzame energie zou opslaan, en idealiter ook zou produceren, is het grootste deel van de vraag gedekt en zijn er minder akkers vol zonnepanelen of windmolens nodig. Hoe zit dat precies?
“Op dit moment is het zo dat alle elektriciteit die door huishoudens wordt opgewekt, slechts voor een klein deel direct door dat huishouden zelf gebruikt wordt. Het grootste deel wordt via het bestaande netwerk naar de energiecentrales afgevoerd. In sommige landen krijgen mensen betaald voor de elektriciteit die door hun panelen wordt opgewekt, ze zijn dus eigenlijk kleine producenten. Voorheen kreeg je daarvoor in Nederland bijvoorbeeld nog een leuk bedrag terug. Nu is dat al een stuk lager en in de toekomst ga je daar helemaal niets voor krijgen. Bovendien kan het netwerk al die instroom eigenlijk niet meer aan, er zijn al energiebedrijven die weigeren de opgewekte stroom af te voeren. De oplossing is heel simpel: mensen zouden allemaal zelf thuis elektriciteit op moeten slaan.”
Je eigen energievoorziening
Dat klinkt leuk, maar toen Spanje een aantal jaren geleden belasting ging heffen op de door mensen zelf geproduceerde energie, kwamen slimme koppen natuurlijk al met het idee om die energie op te slaan. En toen zagen elektriciteitsbedrijven donkere wolken boven hun toekomst verschijnen. De toenmalige regering besloot dan ook dat het opslaan van elektriciteit niet toegestaan was. Dan denk je als milieubewuste burger wel leuk bezig te zijn, maar heel veel voordeel heb je niet van je eigen zonnepanelen tenzij je als de zon op het hoogste punt van de hemel staat al je apparaten tegelijk aanzet.
Dat verschijnsel van energie die verloren gaat komt volgens Gerard Lathouwers niet alleen bij huishoudens voor. Ook de grote elektriciteitsbedrijven hebben geen opslagcapaciteit voor de zonne- en windenergie die ze in hun parken genereren. Daarom zijn zij nu in overleg met onder andere Tesla over het gebruik van accu’s. Dat zou betekenen dat er behalve hele akkers vol zonnepanelen, nu ook grote hallen nodig zijn voor al die accu’s.
“Het kan allemaal veel simpeler en ruimtebesparender door mensen zelf de energie op te laten slaan. Overal waar je kunt leg je zonnepanelen op daken en parkeerplaatsen, die energie sla je op en gebruik je als huishouden of bedrijf zelf. Op regenachtige dagen (door wolken is de opbrengst gemiddeld 40% minder) of bij meer verbruik dan wat je zelf direct uit de zon of uit je accu haalt, haal je de stroom van het net. Vergeet niet dat de huidige zonnepanelen nog steeds elektriciteit nodig hebben om te kunnen functioneren. De energiebedrijven halen daardoor wel minder geld binnen maar ze kunnen nieuwe inkomsten genereren door zelf de accu’s te gaan verkopen. Je gaat dus niet helemaal ‘off the grid’ en bent altijd verzekerd van stroom” aldus Gerard.
Is het de oplossing?
Iedereen een eigen accu, dat klinkt leuk maar Gerard heeft zelf zo’n accu ontwikkeld, is dit een verkooppraatje? “Ik heb zelf een huis in Puerto Rico dat volledig ‘off the grid’ is, dat is daar vanwege de orkanen en aardbevingen geen overbodige luxe. Na jaren zelf computers te hebben geproduceerd wilde ik daar van een vroeg pensioen genieten. Toen ik na orkaan Maria zag dat mensen letterlijk omkwamen van de honger en dorst besloot ik de systemen die ik daar had te verbeteren en op de markt te brengen. Simpelweg omdat het nodig is om het milieu te beschermen en omdat niet overal ter wereld schoon drinkwater en elektriciteit voorhanden is. Ik heb absoluut niet de illusie dat ik degene ben die nu de hele wereld van accu’s gaat voorzien, maar ik heb natuurlijk wel een goed beeld van de tendensen in de wereld van de energievoorziening. En ik denk dat binnen vijf jaar de helft van de Nederlandse huishoudens een accu in huis heeft waarmee ze hun eigen stroomvoorziening hebben geregeld. Dat betekent dan ook dat er geen enorme percelen grond voor panelen of molens nodig zijn, daar zouden de actievoerders in Andalusië hun focus dan ook op moeten richten.”
Wat is groene stroom?
Groene stroom is elektriciteit die is opgewekt uit duurzame bronnen zoals waterkracht, wind, zon, aardwarmte en biomassa. Als je groene stroom koopt, koop je een bewijs dat er eenzelfde aantal kilowatturen groene stroom wordt geproduceerd als je afneemt. Omdat het vrijwel onmogelijk is om een apart stroomnet aan te leggen voor groene stroom, wordt de stroom die duurzaam wordt opgewekt aan het bestaande stroomnet toegevoegd.
Mensen met groene stroom krijgen dus gewone stroom uit hun stopcontact maar hebben de zekerheid dat eenzelfde hoeveelheid groene stroom op het net is gezet.
Addertje onder het groene gras
Energie die op een duurzame manier wordt opgewekt krijgt een certificaat; een zogenaamde Garantie van Oorsprong (GvO). Deze certficaten worden uitgegeven door CertiQ, een onafhankelijke organisatie.
Energieleveranciers die zelf niet voldoende groene stroom produceren kopen voor een zacht prijsje groene stroom certificaten uit met name Noorwegen om hun grijze stroom te ‘vergroenen’. De Noren maken echter alleen maar gebruik van groene stroom en hebben de certificaten niet nodig om dat te bewijzen.
Susana Verboon
Journalist en culinair redacteur van Especial Life
Maria Kupers
Creative director van ESpecial Life Magazine en freelance communicatiespecialist