Grazalema, een bijzondere plek in Andalusië

juli 2017

Wonen in Spanje is alsof je altijd op vakantie bent, op een uitzondering na is het eigenlijk altijd mooi weer, strand in de buurt en een achterland rijk aan cultuur, natuur en geschiedenis. Omdat je nu eenmaal niet altijd maar thuis wilt zitten neemt ESpecial Life u mee naar bijzondere plekken in Andalusië. Verslaggeefster Maria Kupers trok er een paar dagen op uit, naar het natuurpark Sierra de Grazalema in de provincie Cádiz en Málaga.

Het dorp Grazalema ligt midden in het natuurpark dat in totaal 43.411 hectare beslaat in het westelijk deel van de provincie Málaga en het oostelijk deel van de provincie Cádiz. Het is het gebied waar de meeste regen van Andalusië valt en de zomernachten relatief koel zijn. De natuur bestaat uit bergen en stukken grond die alleen maar geschikt zijn als weiland. Ideaal dus voor het houden van geiten en schapen. Daarnaast groeien er zeer veel steeneiken (encina) waarvan de schors van kurk gebruikt werd voor diverse producten.

Geschiedenis
Grazalema was vroeger de regiohoofdstad, handelswaar werd van en naar de Costa del Sol via Ronda naar de rest van Spanje vervoerd. Er zijn nog resten te vinden van voetpaden en bruggen die wijzen op een route tussen Ubrique en Montajaque in de tijd van de Romeinen. In de negentiende eeuw was het dorp zeer belangrijk vanwege de textielindustrie, er stonden zeven fabrieken en de producten van wol werden naar heel Spanje en zelfs het buitenland getransporteerd.

Aan het einde van de negentiende eeuw worden echter de eerste spoorwegverbindingen in Spanje aangelegd en dat betekende de doodsteek voor de regio. Die trein ging namelijk niet via de bergachtige gebieden van de Sierra Grazalema. Vanuit Cataluña werden wagonladingen vol wol maar ook kaas en vlees naar Málaga vervoerd, veel goedkoper en sneller dan het vervoer met ezels. Dat betekende dat er voor 4.000 mensen in Grazalema geen werk maar was. Het inwoneraantal van Grazalema daalde van 9.000 in 1850 naar 2.600 in 1950. Dit was niet alleen te wijten aan de teruglopende werkgelegenheid, de burgeroorlog en de overheersing door Franco zijn ook van grote invloed geweest. Net als in andere bergdorpen in het van huis uit anarchistische Andalusië, vluchtten uiteindelijk duizenden inwoners van de dorpen in de Sierra Grazalema de onbewoonde berggebieden in of vertrokken naar andere landen om te voorkomen dat ze afgeslacht werden.

En toen kwamen de toeristen

De massa’s toeristen die in de jaren zestig van de vorige eeuw naar Spanje trokken hadden alleen belangstelling voor zee en zon. Langs de kusten werd dus veel gebouwd en men had personeel in de horeca nodig. Jongeren trokken uit de bergdorpjes weg, op zoek naar inkomsten. Maar eind jaren negentig ontdekt zowel de buitenlandse als de Spaanse toerist het binnenland van Spanje. Mensen die op zoek zijn naar natuur, cultuur en activiteiten trekken de bergen in en de Sierra Grazalema wordt een bekende bestemming.

Niet zo bekend dat men de eigen identiteit verliest maar het toerisme is wel de redding van de dorpen in de Sierra Grazalema geweest. Jongeren trekken nu niet meer massaal weg en komen zelfs terug om eigen zaak te beginnen. In de afgelopen tien jaar is te merken dat oude ambachten weer opgepakt worden. De dorpen zijn keurig onderhouden zonder dat je het idee hebt in openluchtmuseum te lopen, er staat hier en daar echt nog wel een huis dat nodig aan restauratie toe is. Om het dorpse karakter te bewaren mogen winkeliers geen grote reclameborden in allerlei kleuren gebruiken, alle uithangborden zijn van zwart gietijzer gemaakt. Er wonen zeer weinig buitenlanders in het gebied dus je vindt er geen pubs en hippe restaurants, kortom alles is authentiek Andalusisch.

Oude ambachten leven nog

Ondanks dat het grootste deel van de textielindustrie is verdwenen is de wol uit Grazalema nog steeds wereldwijd bekend. Deze wol komt van een speciaal schaap, de Oveja Merina de Grazalema. Het schaap staat zo vaak in de regen dat de wol eigenlijk altijd schoon en dus licht is. Behalve de wollen dekens worden er ook nog steeds hoeden en kleding gemaakt die overal ter wereld verkocht worden, onder andere in winkels in Assen en Amsterdam maar ook via internet.

De kurkindustrie was vroeger een belangrijk onderdeel van de economie maar sinds de invoering van de plastic kurk en de schroefdop zijn fabrieken gesloten. Toch worden de steeneiken nog wel elke tien jaar van hun schors ontdaan. Het zijn meestal de Portugezen die dit doen, ze vervoeren de kurk naar Portugal om er daar bijvoorbeeld isolatiemateriaal van te maken. Niet iedereen in de regio is blij met deze gang van zaken, de loonarbeiders zijn niet altijd even professioneel en bomen kunnen makkelijk onherstelbaar beschadigd worden. Er zijn kleinschalige initiatieven om de kurk in de regio te houden, in Ubrique worden er bijvoorbeeld keukenschorten van gemaakt.

Geiten en schapen worden tegenwoordig meestal in omheinde weiden gehouden maar er zijn nog enkele hoeders die er met een kudde op uit trekken. De melk wordt gebruikt voor het maken van kaas en er zijn tientallen kaasmakers in de regio. In het dorpje Villalengua del Rosario, waar 250 mensen wonen, zijn 2 kaasfabriekjes en 3 ambachtelijke kaasmakers, het hele dorp heeft op één of andere manier iets met kaas van doen. Vooral de geitenkaas van de autochtone Payoyo geit wint altijd weer prijzen bij internationale kaaswedstrijden. Ook in andere dorpen pakken jongeren de kunst van het kaasmaken weer op. De kleindochters van Abuela Agustin in Grazalema maken kaas volgens het recept van hun grootmoeder en hebben inmiddels ook allerlei soorten jams in hun assortiment opgenomen. Zo zijn er meerdere kleine bedrijfjes die allemaal oude tradities onder het stof vandaan halen en op die manier de lokale economie een nieuwe impuls geven.

In Ubrique worden al eeuwenlang artikelen van leer gemaakt en de vaardigheid van de ambachtslieden is zo groot dat bekende merken als Dior daar hun tassen met de hand laten maken. Het 18.000 inwoners tellende stadje leeft van de leerindustrie en liefhebbers van echt vakmanschap kunnen er in één van de vele winkels unieke producten kopen.

Wat is er te doen?

De Sierra Grazalema is een prachtig wandelgebied waar zowel liefhebbers van het wat vlakkere landschap als die van de steile geitenpaadjes hun hart kunnen ophalen. Er zijn diverse routes uitgezet maar wie echt wil weten wat er te zien is aan flora en fauna doet er verstandig aan een gids in te huren, een halve dag onder begeleiding (en verzekerd) wandelen kost ongeveer 12€ per persoon. Binnen het natuurpark liggen gebieden die extra beschermd zijn. Voor de gebieden Pinsapar (waar de Spaanse zilverspar groeit) de Garganta Verde, Llanos de Rabel en El Torreón moet je vooraf toestemming vragen bij de VVV. Het is aan te raden om dit minstens een week van tevoren te doen, alleen als je geluk hebt kun je op korte termijn bij de tientallen mensen behoren die dagelijks deze natuurpracht mogen zien. Als je in de herfst paddenstoelen wilt plukken moet je daarvoor ook eerst even langs de VVV, er gelden speciale regels en voor sommige soorten moet je ook een vergunning aanvragen.

Het stuwmeer bij Zahara de la Sierra wordt gebruikt voor watersport, er zijn kajaks te huur en diverse activiteitenbureau’s bieden speciale excursies naar het gebied. Vlak bij dat stuwmeer ligt de Playita de Arroyomolinos, een afgeschermd deel van een rivier dat als groot openluchtzwembad wordt gebruikt en waar je ook kunt picknicken, wandelen en paardrijden.

Er zijn 90 grotten in de Sierra Grazalema, het zijn echter grotten waar je met speciale pakken, helmen en touwen in moet afdalen, alleen geschikt voor gevorderde speleologen dus. Je kunt deze grotten alleen bezoeken onder begeleiding van een gids. En natuurlijk kan er ook geklommen worden in de diverse gebieden die onderdeel uitmaken van het natuurpark, ook hiervoor kun je het beste met een professionele gids op stap gaan.

De dorpen in de Sierra Grazalema liggen allemaal op ongeveer een half uurtje rijden van elkaar en behalve dat de rit op zich al een plezier is, zijn de meeste dorpjes zeker de moeite waard om even te bekijken en lekker op een terrasje van een drankje met tapas te genieten.

Praktische informatie

Overnachten
Er zijn diverse vakantiehuizen en hotels in de dorpen. Wij overnachtten in Hotel Tambor del Llano, midden in het natuurpark en 10 minuten rijden van Grazalema. Modern en comfortabel ingericht en een uitstekende plek als startpunt van wandelingen en paardrijdtochten. Er worden regelmatig speciale cursusweken georganiseerd (yoga, Spaans, paardrijden).

Het hotel biedt lezers van Especial Life een korting van 10% voor een overnachting. Vermeld bij reservering dat u via ESpecial Life komt.
www.tambordelllano.es