Is politiek saai? Een onderwerp dat je voor de lieve vrede maar beter kunt vermijden? Zijn politici allemaal niet te vertrouwen? Mensen die van het ene naar het andere land binnen de Europese Unie verhuizen doen dat vaak vanwege het klimaat of om hun droom waar te maken. De afgelopen jaren zijn er echter steeds meer Nederlanders die naar Spanje verhuizen vanwege, naar eigen zeggen, het politieke klimaat in hun vaderland. Maar wat is eigenlijk het politieke klimaat in Spanje? ESpecial zocht het uit.
Spanje is een democratische monarchie, veel van de organisatorische en politieke structuren hier zijn vergelijkbaar met die van België en Nederland. De slogan uit de jaren zestig om toeristen te trekken ‘Spain is different’ wordt door de Spanjaarden zelf nog steeds gebruikt om onlogische dingen te verklaren, waaronder zaken in de politiek.
Even wat geschiedenis
De bestuurlijke geschiedenis van de vorige eeuw heeft haar sporen nagelaten. Na de woelige jaren dertig kwam dictator Francisco Franco aan de macht. Zijn beleid had als gevolg dat generaties Spanjaarden opgroeiden met het concept ‘het één of het ander’: je was voor of tegen Franco. En sowieso was het voor iedereen duidelijk dat je maar beter je meningen voor jezelf kon houden en voor je eigen hachje moest zorgen.
Toen Franco in 1975 overleed werd er een democratie uit de grond gestampt. Onderdelen van grondwetten uit andere landen werden gekopieerd en aangepast om de meest moderne grondwet van Europa samen te stellen. Op papier heel goed geregeld. Maar de systemen én de mensen die die democratie moesten uitvoeren waren nog doordrenkt met oude overtuigingen.
De twee blokken die al jaren bestonden, bleven in een net iets andere vorm bestaan. De rechtse Alianza Popular (voorloper van de Partido Popular) en de linkse Partido Socialista Obrero Epañol waren de nieuwe ‘fachas’ en ‘rojos’. Tot begin deze eeuw behaalde één van beide altijd de meerderheid, onderhandelen over een coalitie was nooit nodig. De andere kleine partijen in de kamer speelden een onbelangrijke rol.
Oppositie en op de man spelen
In de Spaanse politiek, zowel in de dorpen als in het parlement, neemt men de betekenis van het woord oppositie zeer letterlijk. De partijen die niet aan de macht zijn, zijn per definitie tegen elk voorstel van de regerende partij. Omdat tegen zijn belangrijker is dan het hebben van goede argumenten of constructieve voorstellen, wordt er vaak op de man gespeeld. En net als in andere landen in Europa wordt de toon tussen politici onderling steeds harder.
Geit op de stemlijst
Bij de lokale verkiezingen doet links of rechts er echter niet echt toe. Hoewel men nog heel goed weet wie wat deed tijdens de dictatuur gaat het in de dorpen om de persoon. Men kent elkaar en stemt op basis daarvan. Vaak is zelfs alleen de burgemeester lid van een partij, de rest van zijn team niet. De landelijke partijen hebben er echter wel belang bij een gemeente op ‘hun’ naam te kunnen zetten. Op het platteland zegt men wel eens cynisch dat partijen zelfs een geit als lid zouden accepteren als die de meeste stemmen zou halen.
Corruptieschandalen
Op alle niveaus in de Spaanse politiek zijn inmiddels vele corruptieschandalen geweest. De score tussen de beide grote partijen is wat dat betreft vrijwel gelijk. Op een uitzondering na hebben die schandalen niet echt veel electorale gevolgen. De partij in kwestie wordt bij volgende verkiezingen niet hard afgestraft. De bevolking lijkt de corrupte te zien als een bijna onvermijdelijk, zij het verachtelijk, onderdeel van de politiek.
Bevolking is moe
De gemiddelde Spanjaard gaat het hele leven z’n eigen gang en besteedt alleen aandacht aan het bestuur als dat absoluut nodig is. Het idee ‘één pot nat’ heeft de overhand. Totdat er iets gebeurt dat volgens hen écht niet kan, dán zijn de Spanjaarden van de massale demonstraties. Onderwijs en de gezondheidszorg zijn onderwerpen waar de gemiddelde Spanjaard graag een spandoek voor uit de kast trekt.
Rechtszaken die verdwijnen
De amnestiewet zorgde vorig jaar voor enorm veel ophef onder de Spaanse bevolking. De Partido Popular won vorig jaar de verkiezingen maar wist geen coalitie te vormen. De zittende socialistische premier Pedro Sánchez zocht de benodigde zetels voor een meerderheid in Cataluña. En de Catalanen zagen hun kans schoon. Veel van hun leiders waren in strafrechtszaken verwikkeld vanwege hun rol bij het referendum over de onafhankelijkheid dat in 2017 werd georganiseerd. De regering greep toen hard in, separatistenleider Puigdemont vluchtte zelfs naar België om vervolging te voorkomen.
In ruil voor hun steun aan de nieuwe regering van Sánchez eisten ze dat de strafrechtszaken zouden verdwijnen. Waarmee de staat eigenlijk aangeeft dat de grondwet, waarin staat dat regio’s zich niet mogen afscheiden, niet voor de Catalanen geldt. Hun eis werd ingewilligd en toen brak de hel los in de rest van Spanje. Tienduizenden mensen trokken in diverse steden dagenlang de straat op, volgens veel Spanjaarden was er een pact met de duivel gesloten. Deze protesten hebben de goedkeuring van de wet echter niet tegengehouden.
Die Catalanen en Basken
In mei zijn er weer verkiezingen in Cataluña, in tegenstelling tot de regionale verkiezingen in andere deelstaten, maakt de media groots melding van alles wat daar gebeurt. De Catalaanse partijen hebben, net als de Basken, de meeste zetels in het nationale parlement en hun stemmen zijn dus van belang. Bovendien is het handig hen te vriend te houden omdat beide deelstaten zich het liefst van Spanje zouden willen afscheiden. In het verleden werden ze afgekocht met een grotere mate van zelfbestuur en zakken geld.
Spanje en Europa
Toen Spanje bij de Europese Unie kwam ging er vrijwel overal in het land gejuich op. Mede dankzij de enorme investeringen in de infrastructuur heeft Spanje zich verder kunnen ontwikkelen. Ze hadden het gevoel erbij te horen, hoewel de gemiddelde Spanjaard nog steeds opkijkt tegen de noordelijke lidstaten. Hoewel de bemoeienis uit Brussel niet altijd op prijs gesteld wordt, dat werd vooral duidelijk toen er tijdens de financiële crisis stevige bezuinigingsmaatregelen werden geëist, is men over het algemeen pro-Europa.
Verschuivingen in het landschap
Er zijn al meerdere pogingen gedaan om aan de poten van de PP en de PSOE te zagen. In de afgelopen vijftien jaar zijn nieuwe partijen als Podemos, Sumar, Ciudadanos en Vox ontstaan. Ciudadanos is inmiddels alweer verdwenen, vooral omdat ze zich niet wisten te onderscheiden van de Partido Popular. De ultrarechtse partij VOX weet echter wel steeds meer stemmen te behalen. Hun programma spreekt vooral jongeren en laagopgeleiden aan en zowel politieke partijen als de media doen niet heel veel om hun boodschap met feiten tegen te spreken.
Toch zijn er mensen die de hoop niet op willen geven. Ze vinden dat Spanje beter verdient en dat zij daar een bijdrage aan kunnen leveren. Mensen zoals Javier Peña die onder de naam Hope! via sociale media zijn ideeën voor een beter milieu onder de aandacht brengt opdat de bevolking van de politici veranderingen eist. Of de vereniging España Mejor die ideeën die aan de borreltafel zijn ontstaan, omzet in concrete voorstellen voor politici van welke kleur dan ook. Of de nieuwe partij CREE die met hervormingen van de diverse overheidssystemen gelijke kansen en rechten voor de inwoners van heel Spanje wil garanderen. Met de laatste twee gingen we om tafel zitten om meer uit te vinden over het hoe en waarom, je leest er alles over in de artikelen op de volgende pagina’s.
Wie mag waarvoor stemmen?
√ Residenten uit landen binnen de Europese Unie hebben in Spanje recht te stemmen en zich verkiesbaar te stellen voor de gemeenteraad. De winnende partij van die verkiezingen vormt, al dan niet in een coalitie, het College van Burgemeester en Wethouders (Comisión de Gobierno). De burgemeester is dus ook gekozen.
X De samenstelling van de gedeputeerden van Provinciale Staten (Diputación) wordt bepaald door de wethouders van de gemeenten in die provincie.
X Het parlement van een deelstaat wordt in principe elke vier jaar gekozen, de president van de Junta kan zelf bepalen wanneer de verkiezingen gehouden worden. Iedereen met de Spaanse nationaliteit, en die geregistreerd is als inwoner van een gemeente in die deelstaat, mag stemmen.
X De landelijke verkiezingen vinden in principe elke vier jaar plaats. Mensen met de Spaanse nationaliteit mogen dan hun stem uitbrengen.
