Esto no es España. Natuurlijk weten we allemaal dat Catalonië een van de zeventien Spaanse regio’s is, maar toch zien veel Catalanen dat anders. Wie in zijn beste Spaans een praatje wil maken in bijvoorbeeld de stad Girona, komt bedrogen uit. Ja, het Catalaans is niet zomaar een dialect, maar écht een andere taal.
Annebeth Vis, journaliste, historica en oprichter van Barcelonatips.nl, woont al 22 jaar in de Catalaanse hoofdstad. Zij legt uit hoe het zit.
Laten we beginnen met de Catalaanse taal
De straatnamen, verkeersborden, menukaarten…in Catalonië is Catalaans de eerste officiële taal. En het mag dan net zoals het Spaans een Romaanse taal zijn, dat betekent nog niet dat je met kennis van het Spaans het Catalaans zonder meer begrijpt.
De oudste Catalaanse documenten dateren uit de 12e eeuw, de periode dat het Catalaans zich begon te ontwikkelen tot een aparte taal. Nog altijd zijn de Catalanen trots op de ‘Cançoner de Ripoll’. De stad Ripoll in het noorden van Catalonië, waar deze verzameling van liederen en gedichten uit de 13e eeuw vandaan komt, wordt beschouwd als de bakermat van het Catalaans. In de daaropvolgende eeuwen ontwikkelde het Catalaans zich ook als literaire taal, mede door de invloed van Catalaanse dichters en schrijvers zoals Ramon Llull en Ausiàs March.
Naar schatting zijn er tegenwoordig ongeveer 4 tot 7 miljoen mensen die Catalaans begrijpen of spreken. In Catalonië, op de Balearen, in de regio Valencia en in delen van de regio Aragón is het Catalaans officieel erkend en wordt het vaak gebruikt in het onderwijs en de media. Het is ook de meest gesproken taal in Andorra. Tot slot wordt ook in het zuiden van Frankrijk, in de Pyrénées-Orientales, Catalaans gesproken.
In de Catalaanse hoofdstad Barcelona wordt meer Spaans gesproken dan Catalaans, vanwege het grote aantal inwoners dat niet van Catalaanse origine is. Maar daarbuiten, en zeker in de provincies Girona en Lleida, is het niet ongewoon om mensen tegen te komen die nauwelijks Spaans spreken, omdat zij het simpelweg zelden hebben hoeven spreken.
En hoe zit het met de cultuur?
De Catalanen zijn niet alleen trots op hun taal, ook op hun cultuur. Catalaanse tradities worden in ere gehouden tijdens de vele dorps- en stadsfeesten. Een van de belangrijkste onderdelen zijn de reuzen, de zogenoemde ‘gegants’. Al eeuwenlang worden deze reuzen gebruikt om historische verhalen en culturele tradities van generatie op generatie door te geven. Ook zijn de ‘correfocs’ (letterlijk: vuurrennen) niet weg te denken. Hierbij trotseert het publiek vuurspuwende duivels en dat is één groot spektakel. Tot slot zijn de Catalanen trots op hun ‘castellers’, de menselijke torens. Deze traditie is minder oud, maar buitengewoon populair.
Zowel de Catalaanse taal als de cultuur vormen een belangrijk onderdeel van de Catalaanse identiteit en die identiteit is weer nauw verbonden met het historische streven naar onafhankelijkheid, ongetwijfeld het meest complexe en meest gevoelige onderwerp in Catalonië.
Waar komt dit nationalisme vandaan? Waarom willen de Catalanen koste wat het kost onafhankelijk zijn? En willen de Catalanen dit inderdaad allemaal?
Catalonië heeft een lange geschiedenis van zelfbestuur die teruggaat tot de middeleeuwen. Gedurende deze periode was Catalonië een van de meest welvarende en invloedrijke gebieden in Europa. Echter, na de Spaanse Successieoorlog in de vroege 18e eeuw, werd Catalonië verslagen door de Bourbonse troepen en kwamen de Bourbons op de troon in het koninkrijk Spanje. Dit markeerde het begin van een lange periode van culturele en politieke onderdrukking.
Meer recentelijk tijdens het bewind van Francisco Franco werden de Catalaanse taal en cultuuruitingen opnieuw verboden. Na Franco’s dood kwam Spanje tegemoet aan de Catalanen en kreeg de regio veel zelfbestuur. De afgelopen decennia laaide de roep om onafhankelijkheid echter opnieuw op. In 2006 kreeg Catalonië een nieuw Statuut van Autonomie, waarin de mate van zelfbestuur werd vastgelegd. Echter, in 2010 oordeelde het Spaanse Constitutionele Hof dat sommige delen van het statuut ongrondwettig waren, wat leidde tot groeiende frustratie onder Catalanen.
Het hoogtepunt van de roep om onafhankelijkheid kwam in 2017, toen Catalonië een illegaal referendum organiseerde over afscheiding van Spanje. De Spaanse regering reageerde met harde maatregelen en de betrokkenen bij de organisatie van de volksstemming werden vastgezet. Dit leidde tot internationale aandacht en verdeeldheid binnen Catalonië zelf over de kwestie van onafhankelijkheid. Voor het eerst lieten ook de tegenstanders van onafhankelijkheid op grote schaal van zich horen. Daarmee werd duidelijk dat lang niet alle inwoners van Catalonië het streven naar autonomie steunen. Volgens sommigen is de meerderheid zelfs tegen.
De afgelopen jaren lijkt de situatie weer in rustiger vaarwater te zijn gekomen. Dit komt onder andere door verdeeldheid tussen de onafhankelijkheidspartijen onderling. Ook troffen enkele corruptieschandalen de Catalaanse politiek. Tot slot zorgde de pandemie ervoor dat de aandacht van de politiek op iets anders werd gericht.
